Поро кече, Марий форумын пагалыме участникше-влак!

Шошо сессийым эртарымылан кандаш тылзе эртыш. Тиде жапыште марий тӱня мучко ятыр паша ышталтын. Кажныже марий йылмым, тўвырам да кугезе йӱлам арален кодымашке да вияҥдымашке виктаралтын.

Чыланат умыледа: марий йылмына ынже йом манын, ме эн ончычак самырык тукымым шке йылмыжым йӧратымаш, шочмо калыкшым, тудын тӱвыражым пагалымаш шӱлышеш шуарышаш улына. Пырля гына ме школлаште шочмо марий йылмым туныктымашын кӱлешлыкшым умылен да тидын шотышто пашам ворандарен колтен кертына. Кугезе йӱланамат эреак шарнен илыман. Тудын дене кажне кечын пайдаланена гын веле марий койыш-шоктышна, кугезе шӱлышна аралалт кодеш да самырык тукымланат кусна — тыге калыкнан ӱмыржым ятыр курымлан шуя!

Арам огыл ты гана Мер Каҥашын Пленумжат марий самырык тукымлан пӧлеклалтын ыле. Тушто ӱдыр-рвезе-влак марий калык йӱлам вияҥдымаште самырык тукымын верже нерген каҥашеныт. Моткоч кумда да келге мутланымаш лие. Тиде пашам тыгай сай кӱкшытыштӧ эртарымылан мыйын алмаштышем Алёна Ивановалан таче тендан ончылно кугу таум каласем.

Эртыше кандаш тылзе жапыште марий тӱняште лийше мероприятий-влак кокла гыч чот кӱлешан семын 4 июньышто Шернурышто «Изи мӧр пеледыш» пайремым эртарымым шотлем. Тушто 38 школ коллектив – 300 утла ӱдыр-рвезе участвоватлен. Фестиваль 4 площадкыште эртен. Тиде мероприятийын тӱҥ шонымашыже – йоча-влакым изинекак марий шӱлышеш шуарымаш. Мо оҥайже, тиде фестивальыште посёлкылаште илыше да рушаҥаш тÿҥалше ӱдыр-рвезе-влакат уло кумылын участвоватлат да сеҥышыш лектыт. Икманаш, марий тӱвыра деке мелын савырнат. Тугеже ме чын корно дене каена.

24 июньышто Йошкар-Олаште, Национальный президент сымыктыш школышто, Россий Федераций Правительствын премьер-министрже Дмитрий Анатольевич Медведев дене вашлийме. Тушто Марий кундемнам ончыкыжымат вияҥдыме шотышто мутланыме да марий калык лӱм дене тудлан марий тувырым пӧлеклыме.

27 июньышто Морко тӱвыра пӧртыштӧ республикысе Колумб лудмашке мийыме. Тушто самырык тукымым сылнымут деке утыр шӱмаҥаш ӱжын ойлымо. Таҥасымаш ончыктен: поэзийым йӧратыше-влак ий гыч ийыш шукемын толыт. Тидыже адакат марий интеллигенцийын самырык тукым дене кӱлеш семын да чолган пашам ыштымыж нерген ойла.

29 июнь гыч 6 июль марте Параньга район Олор ялыште Марий самырык тукымын 6-шо Россий кӱкшытан слётшо эртен. 30 июньышто торжественный почмаш лийын. Тушто йыргешке ӱстелым эртарыме. Самырык тукымын вияҥме корныжым радамлыме, тенийысе слётын участникше-влакым ожнысо самырык тукымын чолга пашаж дене палдарыме, нунын гаяк чолга лияш ӱжын ойлымо.

21 июньышто Йошкар-Олаште Регион-влак кокласе Пеледыш пайрем эртаралтын. Тушто пӱтынь марий тӱня гыч усталык коллектив-влак, калык йӱлам шуктен, шке мастарлыкыштым ончыктеныт, тӱрлӧ таҥасымаште участвоватленыт. Сай могырым Пошкырт кундемысе Нуриман район Кугу Шеде тӱвыра пӧртын коллектившым палемдыме шуэш. Тений нуно икымше гана, мӱндыр корным ончыде, Пеледыш пайремыш толыныт да сценыште выступатлыме деч посна эше «Эн сай кудо» конкурсышто участвоватленыт. Тыге шкенышт нерген моткоч сай шарнымашым коденыт. Тау Пошкырт кундемысе Мер Каҥашын активистше-влаклан. Тыгак тений Пеледыш пайрем годым Мелна конкурс лийын, эн сай гармонист-влак таҥасеныт. А эн тӱҥжӧ – тиде кечын пӱтынь Йошкар-Ола марий шӱлышан лийын: чыла вере марла мутланымаш шоктен, марий муро йӱк йоҥген. Тыгак тений Пеледыш пайремыште икымше гана финн-угор журналист-влак ассоциацийын членышт участвоватленыт да, мӧҥгышт мийымеке, шке кундемысе газетышт гоч тӱҥ марий пайрем нерген каласкаленыт. Тидат кугу да кӱлешан паша.

27 сентябрьыште Киров олаште Калык усталык пӧртыштӧ Марий тӱвыра кече почылтын. Ондак торжественный почмаште Мер Каҥаш лӱм дене участник-влакым саламлыме, вара марий художник В.В.Унженинын радына выставкыжым почмо, йыргешке ӱстел йыр мутланымаште марий тӱвырам арален кодымо шотышто каҥашыме. Сай мутланымаш лийын. Тыгак погынышо-влак муро да куштымаш мастарлыкыштым ончыктеныт, ыштыш-кучышыштым пеленышт конденыт да ончерым ямдыленыт, толшо уна-влакым тӱрлӧ марий модышыш ушеныт. Икманаш, Киров областьысе марий-влак шкеныштын мастарлыкыштым чыла шотыштат почын ончыктеныт.

Марий лӱмлӧ еҥ-влаклан чапкӱм шындылме паша умбакыже кая. 1 октябрьыште оналмаштыш Юрий Петрович Русанов Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш драме театрын коллектившым рӱдӧ марий театрым почмылан 95 ий темме лӱмеш Медведево район Сеньканыш да Оршанка район Кугунурыш автопробег йӧн дене лекташ таратен. Лач тунам верысе шӱгар ӱмбалне лӱмлӧ марий режиссёр Сарра Степановна Кирилловалан чапкӱм шогалтыме.

А 9 октябрьыште марий калыкын вес чапланыше эргыже, Марий АССР-ын калык артистше, мастар шӱвырзӧ Павел Степанович Тойдемарын шӱгар ӱмбалныже, Йошкар-Оласе Марково шӱгарлаште, чапкӱм шогалтыме шотышто оргкомитетын заседанийжым эртарыме. Кызыт саде чапкӱлан оксам кычалме шотышто да проектым ямдылыме паша кая. Тиде чапкӱм Сеҥымаш кече вашеш шогалташ кутырен келшыме.

31 октябрьыште Угарманыште Российысе финн-угор калык-влак ассоциаций Советын заседанийже эртен. Тушто верысе мордва калык тӱвыран вияҥмыж дене палыме лияш йӧн пуалтын. Ятыр сай примерым ужмо. Тыгак финн-угор калык-влакын тӱвыраштым да йылмыштым вияҥдыме нерген кугу мутланымаш лийын.

7 ноябрьыште Озаҥ олаште Татарстан Республикысе марий-влакын кумшо погынышт эртен. Тудын пашаштыже мемнан делегацият участвоватлен.

Верлаштат мер паша удан огыл каен шога. Поро мутым каласыме шуэш Мер Каҥашын Оршанка районысо пӧлкажын вуйлатышыже Виталий Николаевич Кудрявцев  нерген. Тудо эртыше пел ий жапыште моткоч шуко пашам наҥгаен шоген. Южыжо пуйто шинчаланат ок кой, но марий йылмым, тӱвырам да кугезе йӱлам арален кодымаште моткоч кӱлешан. Тыгак Мер Каҥашын Параньга районысо пӧлкажымат сай могырым палемдыме шуэш. Любовь Леонидовна Михееван тӱҥалмыж дене кызыт ий еда тушто 26 апрельыште Талешке кече сай кӱкшытыштӧ эртаралтеш. Тиде мероприятий тушто ынде поро йӱлашке савырнен. Тыгак тений Российысе самырык тукымын слётшым эртарымаштат Мер Каҥашын Параньга районысо пӧлкаже кертмыж семын полшен шоген.

Килемар районыштат тыршымаш шижалтеш. Надежда Ивановна Алатайкинан вуйлатыме пöлка кажне ийын эртарыме «Кугезе мланде» манын лӱмдымӧ регион-влак кокласе фестивальым ямдылымашке кугу надырым пыштен шога.

Тыгак Татарстаныште Людмила Ивановна Мусихина  ден Олег Александрович Третьяковым палемдаш лиеш. Шукерте огыл нуно Озаҥ олаште Татарстанысе марий-влакын кумшо погыныштым эртарен колтышт. Ончыкылык паша корныштым рашемдышт. Ынде тудым кажне кечын кыртменак шуктен толаш веле кодеш.

Тиде радамышкак Удмуртийысе самырыктукым дене пашам ыштен шогышо Виктория Викторовна Папаевам да Озаҥысе тудын коллегыже Софья Александровна Шарабуевам пуртынем. Тыгай чолга ӱдыр-влак марий тӱняште шукынрак лийыт гын, пашанажат сайынрак воранен кая ыле.

Мер Каҥашыште тений гычын кÿлешан у паша формым илышыш пуртымо: верласе пöлка-влакын вуйлатышышт черет дене шке мер пашашт нерген каласкалат. Тыге нуно сай паша опытышт дене вашла палдарат да верлаште у йöн-влакым шыҥдарат. Тений майыште Мер Каҥашын президиумыштыжо <b>Геннадий Савельевич Григорьевын да Юрий Александрович Морозовын</b> пашашт дене палыме лийме. Августышто Виктория Викторовна Папаева ден Леонид Валерьянович Петраевын, сентябрьыште Килемар районысо мер активын, октябрьыште Римма Ивановна Чендемерован да Раиса Шамратовна Попован паша опытыштым каҥашыме.

Тылеч посна президиумышто «Марий Сандалык – Марийский мир» журнал редакцийын паша лектышыжым, тыгак кидмастар сымыктышым вияҥдыме, марий национальный семÿзгар, кумыж, пушеҥге воштырым тодышт ыштыме арвер да марий национальный символикан моло сувенир продукцийым ямдылыме шотышто мастерской-влакым почмо йодышын кузе шукталт толмыжым, марий калыкын тÿшкан илыме регионлаште да Марий Элысе муниципалитетлаште марий активын погынымашыштым эртарымым, Марий Федерал калыкле-культур автономийым ыштыме сомылым, Тиште кечым эртарен колтымо шотышто йодышым ончен лекме.

Икманаш, кодшо Марий форум гыч кызыт марте паша ятыр ышталтын, чылажым ойленат от пытаре. Шукыж годым мероприятий-влакым Марий Элын Тўвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерстве, Республикысе марий тÿвыра рÿдер дене пырля ыштыме. Москваште але моло вере илыше южо «мудреч» еҥ ойла, пуйто кызытсе Мер Каҥаш республикысе да районласе кучем дене чак кылдалтмыжлан кöра шочмо калыклан пайдам конден ок керт. Но калыкын илышыжым саемдымаште, шочмо йылмым, тÿвырам да кугезе йÿлам арален кодымаште лач кучемын йöнжымак моштен кучылтман. Тунам веле кеч-могай неле пашамат ворандараш лиеш!

Ончыкыжымат ме, марий-влак, ваш келшен да пагален илаш тÿҥалына гын веле марий калыкна тиде ош тÿняште эше ятыр курымым илаш тÿҥалеш!

Тау мер пашаланда, пагалыме марий активист-влак!

Пагален, Марий Оньыжа Анатолий Николаевич Иванов.