«Эҥер» ден «илыш» мут-влакын значенийышт йӧршеш тӱрлӧ улыт гынат, икте-весышт дене кылышт   моткоч   пеҥгыде.   Шочын,   уш-акылым   погымекышт,  шукын  шке  илышыште  вашлиялтше  ятыр  тӱҥ событий-влакым шочмо кундемышт воктене йоген кайыше эҥер дене  кылдат: изи годым юарлен модын куржталме пагытлам, икымше йӧратымашым да молымат чоныштына ӱмырна мучко ашнена.

Марий элна мучко ойыртемалтше шуко эҥер йоген эрта. Иктылан Лаж але Немда, весылан Элнет але Кундыш, Шуй, Ировко але молат чоныштлан эн лишыл улыт. Но кажне марий еҥым иктыш ушен шогышо, чын марий улмо ямжым ончыктышо эҥерна-влак Кугу да Изи Какшан улыт. Молан манаш гын мемнан рӱдӧ Йошкар-Олана тиде эҥер воктене верланен. Республикнан йӱдйымал ужашыштыже, Оршанке район Изи Кугланур ял воктенысе памаш гыч йоген лекше, Ошла да Кундыш эҥерла дене ушнен да вийым налын, 194 менге кутышан Изи Какшан Йошкар-Олам пуйто ӧндалын. Тудым сылнештарен, Юл могырышко йоген кая.

Илышыштем икымше гана Изи Какшаным 13 ияш улмем годым ужынам. Тунам, шокшо кеҥеж пагытыште, мый, Йошкар-Олашке кокам деке унала толшо йоча чӱчӱем дене Вараксинский кӱвар воктене Красноармейский слобода кундем могыр сер гыч йӱштылаш пурен улына. Студент лиймекем, Какшан эше лишыл лийын. Эр шошо гыч тӱҥалын, чевер кеҥеж мучко шӧртнялге шыже марте мыланна, самырык ӱдыр-рвезе- влаклан, тудо йолташ лийын. Умыр май тылзе кастене, Ленин садыш (калыкыште тудым Марий парк маныныт) каетат, кас мучко я шкетын, я ӱдыръеҥ але рвезе- влак дене тӱшкан, поэт манмыла, «Какшан серыш легылдет…» ыле. Тунемме сессийысе экзамен-влак деч вара адакат шыман йогышо Изи Какшан шке леве вӱдшӧ дене мемнам вучен.

Кугурак лиймеке, игече леве гын, ме Я. Эшпай уремысе тӱшкагудо гыч эр физзарядке семын Какшан могырыш куржын, самырык кап-кылнам кечыгутлан ситышын «ылыжташ» манын, юалгырак яндар вӱдыштє йӱштыл лектынна. Шыжым Какшан тымыклыкше да яндарештше вӱдшӧ дене ойыртемалтын. Шыже йӱран кече годым мый тудын йӱр вӱд дене «йӱшылалтмыжым» ончаш да иктаж-мо нерген шонкалаш йӧратенам. Телым, ий дене леведалтмекыже, Какшан ӱмбалне ечызе-влак, ечыгорным такыртен, ӱчаш-ӱчаш коштыныт. Икшыве- влакат ондак издерым, вараракшым резине «перемеч»-влакым налын, тура да кужурак серже гыч ий ӱмбаке йӱкланен, куанен мунчалтен воленыт. Вучымо шошо толмек, Изи Какшан нӧлталалтын, олыкла мучко ий моклака-влак вӱдшым лопкан, торашке шарен, сӧралын койын, кече йымалне ташлен, йылгыж киеныт.

Пытартыш кумло ийыште Какшанын тӱжвал тӱсшӧ палыдымын вашталтын. Эн ончычак эҥер гоч кӱвар-влак ешаралтыныт. Чыланат нуно мотор улыт. Мемнан самырык годым улыжат кокыт: Рӱдӧ дене Вараксинский – веле лийыныт. Вознесенский кӱвар олмышто йолын коштмо «пошмак» веле ыле гын, кызыт тудын олмеш тыгаяк лӱман лопка, кок могырышкат коштмо кӱварым чоҥымо. Таче кечылан Какшан гоч чылаже шым кӱвар шуйналт возын. Ондакысе кӱвар-влак коклашке Воскресенский, Гоголевский, Вантовый (Парковый), Театральный ешаралтыныт. Ширяйково кундемыште кандашымше, кугу, урем сынан у кӱварым чоҥаш пижме.

Вараксинский кӱвар гыч тӱҥалын, Вантовый кӱвар марте эҥер серлам нӧлталме да бетон тувырышко «чиктыме». Тидыже, ик могырым, Какшанлан арулык тӱсым пурта да азап жапыште вӱд олашке ташлен лекме деч арала. Вознесенский черке ваштареш эҥер вес могырышто «Динамо» стадионыштат вашталтыш уло. Тыште имне-влакым кудалышташ тунемме верым ыштыме. Кызыт Какшан серлаште кок пляж уло гын, эше чапле, кызытсе жаплан келшен оборудоватлыме пляжым ола тӱрыштє, Шернур тракт пеленысе эҥер серыште ышташ тӱҥалме. А тышеч ӱлнырак, Какшан воктенысе пӱртӱс лоҥгаште, колызо-влаклан каналташышт мотор верла улыт. Тыге ямле Изи Какшан эҥер мотор Йошкар-Ола дене икте-весыштым сєрастарен, умбакыже уэмыт.

Иван РЕЧКИН

Авторын фотожо-влак