Жап моткоч писын эрта. Марий калыкын IX погынжым эртарен колтымылан ныл ият шуэш. 2016 ий 14-16 апрельыште X погыным эртараш ойым пидме. Эртыше ныл ий жапыште мер илышыште ятыр паша ышталтын. А самырык тукым тиде жапыште кузерак илен? Могай паша эртаралтын? Тидын нерген кугу форум вашеш Марий Оньыжа Анатолий Николаевич Иванов дене «Кугарня» газетлан ямдылыме мутланымашым ынде Интернетыште лудаш темлена.

— Ожнысекак мемнан мерсотышто тыгай сÿрет палдырна: Марий калыкын погыныштыжо тÿҥ вийлан кугыеҥ-влак шотлалтыт. А самырык-шамыч тушто ала-молан эре шагалын улыт да чолгалыкыштат начаррак. Кузе шонеда, тидын шотышто мом ыштыман?

— Чынак, Марий калык погынышто да Мер Каҥашыштат тÿҥ йодыш-влак кугыеҥ-шамычын кидыштышт улыт. Тидым умылтарашат лиеш: илышыште кеч-могай ответственный да неле пашам эре опытанрак да мудреч еҥлан пуаш тыршат вет. Тыштат тугак. Кеч-могай паша специалист-влакын кидыштышт лийшаш, тунам веле тудо ворана. А кугурак опытанлан да муlречлан марий мер толкынышто веле огыл, илышыштак лач илалшырак-влак шотлалтыт. Такшым шотлалтыт веле огыл, а тÿҥ пашам шуктен шогат. Но самырык тукымымат мер пашалан ямдылыман. Садланак Мер Каҥашыште лÿмынак самырык пöлкам ыштыме. Тудым мыйын алмаштышем Ал`на Иванова вуйлата. Шкежат эше самырык, сандене ÿдыр-рвезе-влакым шке йырже чумыраш эн чот келшен толеш, адакшым пашажат коеш.

Марий калыкын X погынжо лишемеш. Тушко самырык-влакым сход гоч сайлалтын толаш да чолгалыкым ончыкташ кÿлеш ыле. Тидланже верлаште сход-влакым эртарыме годымат шып шинчыман огыл ыле. Калыкнан ончыкылыкшо самырык тукымын кидыштыже, сандене мый нунылан кугу ÿшаным ыштем.

— Марий калыкын X погынжо марте жап шагал кодеш. Тудым ямдылыме шотышто кызыт могай паша каен шога?

— Погынлан ямдылалтмаш пашам 2016 ий октябрь кыдалне тÿҥалме. А 6 ноябрьыште Оршанке посёлкышто «Марий форумын шыже сессийже» регион-влак кокласе конференций эртыш. Лач тушто шушаш погын вашеш пашам шокшым кергалтенак тÿҥалаш кÿлмö нерген шижтарыме. Тушто ик йодыш пÿтынек Марий калыкын X погынжылан ямдылалтме йодышлан пöлеклалтын ыле: погыным эртарыме пагытым, тудым чумырымо радамым да погыным эртарыме сомыл радамым пеҥгыдемдыме. Тылеч посна делегат-влакым сайлыме шотышто сход-влакым эртарыме жап нерген кутырен келшыме. Нуным 2015 ий ноябрь гыч 2016 ий 1 март марте эртарен колташ палемдыме. Сходлашке марий-влакым гына ÿжман. Ушештарем: погынышко 2 тÿжем марий еҥ гыч 1 делегат ойыралтын. Регионлаште илыше марий калыкын чотшо 2010 ийысе перепись почеш шотлалтеш. Южо кундемыште марий-влак кок тÿжем еҥ деч шагалракын илат гын, нуно тыгаяк моло кундем дене ушнен, шке делегатыштым ойыреныт. Сходышто кажне марий еҥ участвоватлен кертын. Сходым эртарыме деч ик тылзе ончыч верысе газетлаште увертарымаш лийшаш ыле. Сходым эртарыме да йÿклымö радамым верысе калык шкеже ойырен. Нунын протоколыштым вигак Мер Каҥашыш (424006, Йошкар-Ола, проспект Гагарина, 8, каб.211) колтыман.

— Анатолий Николаевич, ме чыланат палена: кызытсе самырык тукымым таче могайракым шуарена – калыкнан ончыкылыкшат лач тугаяк лиеш. Адакшым самырык тукымым шуарымаште марий ешын рольжым кугемден толмымат кодшо марий погынышто кÿлешанлан шотлымо. Лач сандене докан Те, Марий Оньыжа семын, кушкын толшо тукымлан кугу верым ойыреда. Марий калыкын IX погынжын резолюцийыштыжат самырык марий-влак коклаште шуктымо пашам вияҥден колтымо, молодёжный слёт ден форум-влакым, конкурс ден фестиваль-влакым умбакыже эртараш, иктаҥаш-влак коклаште кылым пеҥгыдемдаш кÿлмым палемдыме ыле. Тидын шотышто паша кузерак каен шога?

— Самырык-влак коклаште шуктымо паша палынак вияҥын. Нунын коклаште шочмо йылмым, кугезе йўлам арален кодымо йодышлан поснак кугу тўткыш ойыралтеш. Самырыктукым дене пашам вияҥден колташ манын, ушештарем, Мер Каҥаш пелен самырык пöлкам почмо. Нунын дене пашам ышташ лÿмын самырык-влак кокла гыч оналмашым сайлыме. Тÿҥ шонымаш – марий калыкнам арален кодымашке чыла вийым пышташ. Тыгай шонымаш денак 2009 ий гыч тÿҥалын, кажне ийын Марий самырытукымын слётшо эртаралтеш. Тушко марий калыкын тÿшкан илыме кажне кундем гыч ÿдыр-рвезе-влакым ÿжына да слётын пашажым семинар сынаным ямдылена. Тушто нунын дене шочмо йылмым, тÿвырам да кугезе йÿлам арален кодымо, шкеныштым лидер семын вияҥден толмо шотышто, жап шумеке, мемнан пеҥгыде алмаштышна лийышт манын, пашам эртарен шогена. Тыгак Мер Каҥашын самырык пöлкаже ий еда «Мый марла ойлем» акцийым эртара, чолга марий ÿдыр-рвезе-влак республиканский газет-журнал-влак дене пырля районлашке, марий театр-влак дене пырля Пошкырт, Татарстан, Одо, Урал кундемлашке «Культурный десант» да моло акций дене лектын коштыт. Тушто марий самырыктукым дене вашлийыт да шке пашашт нерген мутланат. Тыгак калык деч книгам погат да ялласе, школласе библиотекылашке сдатлат. Тидат моткоч кугу да кÿлешан паша.

Эртыше ныл ий жапыште Мер Каҥаш ятыр у тÿҥалтышым ыштен. Нунын кокла гыч ик эн кугужлан 2013 ий июньышто Советский районысо Ӱшнур кыдалаш общеобразовательный школ негызеш да 2014 ий 4 июньышто Шернур посёлкышто Мер Каҥашын тÿҥалмыж почеш «Изи мöр пеледыш» республиканский йоча фестиваль-влакым эртарен колтымым шотлыман. Тушто ÿдыр-рвезе-влак калыкнан эртыме корныж дене, тÿҥ пайремже да йÿлаже-влак дене палыме лийыныт. Тыгак мурымаш, куштымаш да кидпаша шотышто шке мастарлыкыштым ончыктеныт. Форумышто республикысе ола ден районла гыч, тыгак Киров область гыч, чылаже 38 школ гыч коллектив-влак участвоватленыт. Тиде пайремым ынде кок ийлан ик гана эртараш кутырен келшыме.

Кызытсе самырыктукымын вийже моткоч кугу. Шона гын, шке «креативный» шонымашыжым илышыш куштылгын шыҥдарен кертеш. Сандене кугурак-влаклан нуным эреак чын корныш, кÿлешан пашашке кумылаҥден моштыман да мер пашашке ушен шогыман. Эн тÿҥжö, марий самырыктукымлан иктым намиен шуктыман: марий йўла деке мелын шогышт, кугурак-влак деч поро койышлан тунемышт. Такшым пытартыш жапыште олаш тунемаш толшо марий самырык еҥ шочмо йылмыж дене кутыраш огеш вожыл. Марий орнаментан вургемым самырык-влакат чияш тÿҥалыныт. Тидыже сай. Но самырык-влак шотышто пашаштына ситыдымаш-влакат улыт. Теве республикыштына Молодёжный парламентыш представитель-влакым сайлыме. А марийже тушто пеш шагал. Тыгаяк сўрет моло сайлыме органыштат вашлиялтеш. Тугеже нунылан жапыштыже полыш кидым шуялтен моштыман. А самырык-влаклан саде полышыжым йодаш öрын шогыман огыл. Тунам гына сай лектыш лиеш. Чолгалык деч посна ончыко каяш йöсö.

— Мер Каҥаш ий еда кум кугу марий пайремым эртарен шога. Тиде Марий талешке кече, Марий тиште кече да Пеледыш пайрем. Тушто самырыктукым кузерак участвоватла?

— Чын палемдышыч, Мер Каҥаш нине кум кугу марий пайремым эртарыме пашам шке ÿмбакше налын. Мутлан, 2015 ийыште Йошкар-Олаште, М.Шкетан лÿмеш Марий национальный драма театрыште Марий тиште кечым эртарышна. Кугу форум семын чучо. Тушто марла книгам савыктыме пашаште чолгаеҥ-влакым палемдышна. Тыштат самырык-влак öрдыжеш огыт код манын кертам. Книгам ямдылат, савыктат. Поро шомакым веле каласыме шуэш. Теве ноябрь кыдалне Йошкар-Олаште Ленин лÿмеш Тÿвыра полатыште поэтесса да мурызо Татьяна Соловьеван вуйлатыме «Поэзий шепкаште» сылнымут ушем Поэзий идалыклан пöлеклалтше отчёт сынан кугу творческий касым эртарыш. Тушто самырык поэт-влак шке почеламутыштым лудыч, нунын шомакыштлан возымо муро-влак йоҥгалтыч. Ятырыштым нуно шке муралтышт. Тидат марий сылнымутым да марий тиштым вияҥдыме пашашке кугу надыр семын аклалтеш. Самырык поэт-влаклан поснак кугу таум каласыме шуэш. Тек сылнымут пашашт ончыкыжымат тÿвырген толеш. Тылеч посна Марий талешке кечат марий тÿняште пытартыш жапыште удан огыл эртаралтеш. Районлаште самырык-влак шке талешке кумылыштым ончыктат, тÿрлö таҥасымашым эртарат. Тидыже ынде сай йÿлашке савырнен шуын, манаш лиеш. А Пеледыш пайрем нигунамат ÿдыр-рвезе-влак деч посна ок эрте. Мемнан самырыктукымна такшым начар огыл.

Марий калыкнан ончыкылыкшо самырыктукымын кидыштыже, сандене мыланна, Мер Каҥашын активистше-влаклан, самырыктукым дене эшеат чак кылым ыштыман. А самырык-влак деч Марий калыкын X погыныштыжо чолгалыкым вучена.

Александр Петров мутланен.