Марий Оньыжа Эдуард Александров Мер Каҥашын 2016 ийысе паша лектышыжым иктешла.

Поро кече, пагалыме марий-влак!

Таче мый тендам Марий Мер Каҥашын 2016 ийысе пашаже дене палдарем. Ме тений вӱдшор тылзыште пеш кугу мероприятйым — марий калыкын X Погынжым эртарен колтышна. Эн ондак Погынлан ямдылалтме паша кышкарым ыштыме, пашаче комиссийым погымо. Варажым Марий Элысе районлаште да Россий Федерацийысе регионлаште марий активын паша лектышыжым иктешлыме, делегат ден эскерыше-влакым сайлыме конференций ден погынымаш-влакым эртарыме. Южо вереже мешайкалымаш лийын гынат, нуно кӱкшӧ уровеньыште эртеныт, пеш келге, кӱлешан кутырымаш лийын.

X Погыныш чылаже 299 делегатым сайлыме, нунын кокла гыч Погынышко 283 делегат толын, Оньыжам да Марий Мер Каҥашым сайлымаште 279 делегат-влак лийыныт, нуно Мер Каҥашыш 39 еҥым сайленыт.

Икымше пленумышто Оньыжан темлымыже почеш ныл оналмашым сайлыме: Валерий Александрович Мочаевым, Александр Яковлевич Гайсиным, Олег Александрович Третьяковым да Игорь Викторович Эштуковым. Кокымшо пленумышто 13 еҥан вуйверым ойрымо да Марий Мер Каҥаш пелен вич комиссийым чумырымо. Комиссий-шамычым вуйлатыше-влак улыт: туныктыш паша комиссийын — Олег Александрович Третьяков, тўвыра паша комиссийын — Наталья Васильевна Пушкина, самырыктукым дене паша комиссийын — Игорь Викторович Эштуков, бизнес еҥ-влак дене паша комиссийын — Валерий Александрович Мочаев, ял илыш комиссийын — Александр Яковлевич Гайсин. Таче нине комиссийын паша кышкарыштым пеҥгыдемдышаш улына.

X Погын деч вара куд вуйверын ойпогынымашыже-влак эртаралтыныт. Тушто тӱрлӧ йодыш ончалтыныт: пеледыш пайремым ямдылыме да эртарен колтымо шотышто, регион-влак кокласе «Изи мӧр пеледыш» йоча пайрем нерген, Россий кӱкшытан VIII Марий самырыктукым слётын лектышыже нерген, «Шинчымаш кече» пайремым эртарыме йодыш, тӱрлӧ районласе марий актив-шамычын паша шыныкышт нерген, I Марий калык погынын 100 ияш юбилейже шотышто, Тиште пайремым ямдылыме да эртарыме паша, Мер Каҥашын паша кышкарже шотышто да молат.

Марий калыкнаже тÿҥ шотышто ялыште ила. Сандене ял калыклан келшен толшо йодыш-влакат нöлталалтыт. Нунын кокла гыч яллаште изи бизнесым почмо нерген, ялысе инфраструктурым саемдыме нерген, марий йылмым, тÿвырам да кугезе йÿлам арален кодымо да вияҥдыме нерген, самырыктукымым марий чонаным шуарыме нерген йодыш-влак поснак келге мутланымашым тарватат.

Мер Каҥашын еҥже-влак марий калыкын тÿшкан илыме верлашкыже миен коштедат. Тыгодым тÿрлö мероприятийым, семинарым эртарат. Кажне ийын шошым да шыжым Марий форум-влак эртаралтыт. Тушко пÿтынь марий тÿня гыч чолга еҥ-влакым ÿжына. Жапын-жапын выездной манме форум-влак эртаралтыт. 2017 ийын вӱдшор тылзыште Марий форумым Свердлов областьысе Красноуфим районышто эртараш палемдыме.

Тÿвыра, печать да калык-влак кокласе паша шотышто министерство, М.Шкетан лÿмеш Марий национальный драма театрын артистше-влак дене пырля марий активист-влак марий калыкнан лÿмлö еҥыштлан шарнымаш оҥа-влакым почмаш пашам эртарен шогена.

Июнь тылзыште Юрий Петрович Русановын шӱгар ÿмбалныже шарнымаш кӱйым почмо. Тудын дечын вара Нурӱмбал ялыште республиканский Колумб лудмашым эртарыме. Тушто самырыктукымым сылнымут деке утыр шÿмаҥаш ÿжын ойлымо. Таҥасымаш ончыктен: поэзийым йöратыше-влак ий гыч ийыш шукемын толыт. Пайрем пеш сай лектышан лие: конкурс-влак, фото-ончер, концерт кӱкшö уровеньыте эртеныт, пеш шуко калык толын.

Ий мучко самырыктукым дене пашам ыштен шогымо. Тиде сомылым вÿдаш вуйверыште оналмашым ойрымо. Самырык марий активист-влак «Мый марла ойлем» акцийым эртареныт, нуно республикысе газет-журнал-влак дене пырля районлашке, регонлашке «Культурный десант» да моло акций дене коштыныт. Тенийат школ музей-влак дене пырля «Тукымвож» мероприятийышке ушненыт.

Марий самырык тукымын слетшо кандаш ий эртаралтеш. Тушко марий калыкын тÿшкан илыме кажне кундем гыч ÿдыр-рвезе-влак ÿжалтыт. Слетын пашаже семинар семым эртаралтеш. Нунын дене эн тÿҥжö шочмо йылмым, тÿвырам да кугезе йÿлам арален кодымо шотышто паша ышталтеш. Чолга лияш, тенийсе саманлан келшышын шонкалаш туныктена.

Тений сорла тылзын Оршанке районысо Кугу Орша кыдалаш школ негызеш Марий самырык тукымын VIII слетшо гÿжлыш.. Ямдылыме да эртарме пашашке кугу надырым «Интеллектуал» тÿвыра-увер рÿдер, Тÿвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерство, Туныктыш да наука министерство, Марий Мер Каҥаш, «Марий национальный конгресс» да Оршанке муниципальный районын администрацийже пыштеныт. Слетын программышкыже тÿшка лекций, семинар, тренинг да презентаций-влак, вашмутланымаш, проект-влакым ямдылымаш, этнофестиваль пуреныт. Самырык-влаклан тиде слет пеш чот келшен.

Мер Каҥашын тÿҥалмыж почеш икымше гана «Изи мöр пеледыш» республиканский йоча фестивальым Совет районышто эртарен колтымо ыле. А тений Регион-влак кокласе йоча пайремым июньышто Йошкар-Олаште, Национальный президентский сымыктыш школышто эртарыме. Тудын программыже тений весемын. Пайрем йоча-влаклан да чылаланат пеш келшен.

Пытартыш жапыште кугырак ийготан-влак дене пырля, самырык-влакат ола ден посёлкылаште шке йылмышт дене вожылде мутланаш тыршат. Марий тувырым ынде пайрем годым веле огыл, тыглай кечынат чияш тÿҥалыныт. Йошкар-Олаште чÿчкыдын марий концерт-влак эртаралтыт. Марий эстрада мурызо да фольклор коллектив-влак яллашке лектын коштыт. Чаманаш гына логалеш, нине мероприятийышке калык шагалрак кошташ тÿҥалын.

Мер Каҥаш кум тÿҥ марий пайремым – «Пеледыш пайремым», Марий талешке кечым, Марий тиште кечым – кажне ийын палемдаш кӱлмӧ шотышто пунчалым луктын. Сандене нине пайрем-влак пытартыш жапыште у шÿлыш дене палемдалташ тÿҥалыныт. Теният нуно Марий Элыште веле огыл, тыгак Татарстаныште, Башкортостаныште, Удмуртийыште, Свердловский, Киров, Угарман, Моско да Ленинград областлаште, Пермь кундемыште палемдалтыныт.

25 июньышто Йошкар-Олаште Регион-влак кокласе Пеледыш пайрем эртаралтын. Тушто пÿтынь марий тÿня гыч усталык коллектив-влак, калык йÿлам шуктен, шке мастарлыкыштым ончыктеныт, тÿрлö таҥасымашке ушненыт. Тений Пеледыш пайремын программышкыже вашталтышым пуртымо: икымше гана «Шым гана висе» мыскара конкурс, «Марий солык» «Марий ўдыр», «Эх, кувавай!» конкурс-влак эртаралтыныт. Традиционный «Марий кудо» конкурсат шке йырже пеш шуко калыкым поген. А эн тÿҥжö – тиде кечын пÿтынь Йошкар-Ола марий шÿлышан лийын: чыла вере марла мутланымаш, марий муро йÿк шоктен. Тидат кугу да кÿлешан паша.

Эше. Икымше оналмаш Валерий Александрович Мочаев тений у оҥайым пуртен: 100 чолга марий-влак шке оксашт дене конкурсышто сеҥыше-шамычлан приз-влакым налыныт. Тиде суап пашам традицийыш савыраш гын, пеш мотор лиеш ыле.

Йолташ-влак!

Марий калыкым, тудын йылмыжым да тÿвыражым арален кодымаште кугу верым калык йÿла, религий йодыш налын шогат. Марий калык йÿла пашам тÿҥ карт Александр Иванович Таныгинын вуйлатен шогымо Марий Эл Республикысе Марий Калык Йÿлан Рÿдö Юмыйÿла организацийже виктара. Кажне ийын кÿсотылаште кугу кумалтыш-влак эртат. Чыла тидыже марий йÿлан калык чонышко пеҥгыдын пурымыжо да кугезе йÿлам кызытат шот дене шуктен толмо нерген ойла. Кумалтыш-влак эртарыме паша моло регионыштат йолÿмбаке пеҥгыдын шогалын. Тиде мемнам куандара. Вет, марий йÿла, кумалтыш айдемым пÿртÿс дене ушен шога.

Кызытсе урбанизаций саманыште шочмо калыкын йылмыжым, тÿвыражым да кугезе йÿлажым арален кодымаште марий ял да тушто илыше калык эн пеҥгыде рÿдылан шотлалтыт. Туге гынат олаштат тидын шотышто изи огыл паша ышталтеш. Этнодискотека-влак чолган эртаралтыт. Тушко марий ÿдыр-рвезе-влак уло кумылын коштыт. Вет марий тÿвырам олаште шыҥдарымаште лач самырыктукым ик эн кугу верым налын шога. Тыгак Марий тÿвыра рÿдерын ямдылыме «Марий кас» каныш мероприятий-влак вийым налыныт.

Марий йылмым да тÿвырам вияҥдыме шотышто СМИ-влак кугу рольым модыт. Марий Эл Правительствын полшымыж дене «Культура», «Россия 1» да «Россия 24» каналлаште марла передаче-влакым ончыктат. «Марий Эл ТВ» 10 ий наре пашам чолган ышта. Кугу чапым марий калыкыште «Марий Эл Радио» налын. Тиде радиолан кöра кундемыштына марий тÿвыра, йылме, фольклор да марий эстраде нерген утларак пален налаш йöн уло. Кызыт кеч-могай марий передачым, газет ден журналым Интернет гоч кажне еҥ ончен, колыштын да лудын кертеш.

Марий Элыште куд республиканский газет гыч нылытше марла савыкталтыт, кандаш журнал гыч визытше марла. Тыгак куд район газет марла, а нылыт рушла да марла лектын шогат. «Марий сандалык – Марийский мир» журнал тÿрлö тÿсан чия дене савыкталтеш. Тудо марий тÿняште шаралтеш да мерсотын еҥже-влаклан яра пуалтеш. Чаманаш гына логалеш, тений гыч, окса чÿдылан лийын, журнал ийлан кок гана веле лекташ тÿҥалын.

Кызыт Марий Элыште латшым изданий марла лектеш. Пошкырт кундемыште, Нефтекамск олаште «Чолман» республиканский газет, Мишканыште «Дружба» да Калтасаште «ÿжара» район газет-влак лектыт.

Верлаштат мер паша сайын каен шога. Сай могырым Мер Каҥашын Килемар (Надежда Ивановна Алатайкина), Курыкмарий (Александр Владимирович Гурьянов), Провой (Лидия Аркадьевна Михайлова), У Торъял (Евгений Викторович Небогатиков), Морко (Анатолий Анатольевич Титов) районласе пöлка-шамычым палдарыме шуэш.

Тыгак Татарстаныште Людмила Ивановна Мусихина ден Олег Александрович Третьяковым, Киров кундемыште Алексей Григорьевич Кудрявцевым ден Александр Иванович Макаровым, Башкортостаныште Игорь Иванович Губаев ден Алексей Васильевич Ибулаевым да молымат палемдаш лиеш.

Тиде радамышкак Озаҥысе самырыктукым дене пашам ыштен шогышо Софья Александровна Шарабуевам пуртынем. Тыгай чолга ÿдыр-влак марий тÿняште шукырак лийыт гын, пашанажат сайынрак воранен кая ыле.

Мер Каҥашыште верласе пöлка-влакын вуйлатышышт черет дене шке мер пашашт нерген каласкалат. Тыге нуно сай паша опытышт дене вашла палдарат да верлаште у йöн-влакым шыҥдарат. Тений Марий Мер Каҥашын президиумыштыжо Александр Владимирович Гурьяновын ден Евгений Викторович Небогатиковын паша опытыштым каҥашыме.

Мом тыште ешераш лиеш? Мый ÿшанен каласен кертам иктым: Российысе регионлаште мер паша шуко деч шуко ышталтеш, тидын годымак ме чылажым ужын, пален налын огына шукто. Вет марий активист-влак шке пашашт нерген моктанаш огыт вашке. Сандене мероприятий-шамыч нерген увер, сай шынык (опыт) чыла вере миен огеш шукто. Шонем, ончыкыжым тиде ситыдымашым тöрлаташ пеш оҥай лиеш ыле.

Икманаш, X Погын гыч кызыт марте паша ятыр ышталтын, чылажым ойленат от пытаре. Шукыж годым мероприятий-влакым Марий Элысе тÿвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерстве да моло мер толкын дене пырля ыштыме. Ончыкыжымат ме, марий-влак, ваш келшен да пагален илаш тÿҥалына гын веле марий калыкна тиде ош тÿняште эше ятыр курымым илаш тÿҥалеш!

Тау мер пашам ыштымыланда, пагалыме чолга марий-влак!