Марий тӱран тувырым чийыше-влакым моткоч чот пагалем. Нуно моторын койыт веле огыл, чучеш, пуйто койышыштат вашталтеш: шкеныштым ӱшанлынрак кучаш тӱҥалыт.  Шкемынат  марий  тувыремат, марий тӱр дене сӧрастарыме ӱзгар-шамычат улыт, но нуным шуэнрак чием. Очыни, жап эше толын шуын огыл.

Такшым марий ӱдырым изинекак тӱрлаш туныктеныт. Эше школыш коштмо годымак, шарнем, ӱдыр-шамыч, марлан каяш манын, солыкеш ырес дене тӱрлӧ сӱретым ыштылына ыле. Гладь дене гын кажне ӱдыр тӱрлен ончен чай. А тошто марий тӱрым тӱрлаш мыланем ик ганат логалын огыл. Ала молан тиде сомыл моткоч нелын чучеш. Вет эн ончыч тӱрын значенийжым палыман. Вургем – айдемын шкешотан паспортшо. Тудо озаж нерген чыла каласен кертеш. Адакшым ожно тӱрлымӧ тувыр-влак еҥын кушеч улмыжым, могай тукым гыч лекмыжым, ешан але уке улмыжым, эсогыл ийготшым ончыктеныт. Икманаш, тӱрлызылан моткоч шуко палыман, шкешотан шанчыеҥ лийман улмаш. Кызыт шукын тыге келгын ончен да шымлен огыт тӱрлӧ гынат, садак шуко тыршаш да палаш кӱлеш. Тидым Юмын ойырымо еҥ-влак веле ыштен кертыт манын шонем. Но кумыл уло ты пашалан пижаш.

Лаштыкемын тачысе геройжат йочаж годым тӱрлӧ кидпашам ыштылын, но тошто марий тӱрым вучыдымын тӱрлаш тӱҥалын да ынде туддеч посна ик кечат илен огеш керт. Тиде – самырык марий модельер Надежда Акиева.

«Марий тӱр дене Республи кысе калык усталык рӱдерыште пашам ыштымем годым палыме лийынам. Тушто декоративно прикладной сымыктыш пӧлка ыле. Марла чын тӱрлаш специ алистметодист Евгения Николаевна Трегубова туныктен. Мо оҥайже:  тудо  шкеже  руш,  Тверь кундемысе Торжок ола гыч. Самырыкше годым направлений почеш ЙошкарОласе «Труженица» фабрикыш логалын да тышанак вожым колтен. Лач ты руш ӱдырамаш мылам, марий ӱдырлан, марий тӱр тӱням почын», – палемда Н. Акиева.

Надежда тунам марий тӱрым салфеткеш келыштарен. Ала тиде сомыл иканаште чонышкыжо чотак шыҥен пурен огыл ала эше вес амал лийын: но тиддеч вара тудо тӱр нерген икмыняр ийлан йӧршеш монден. А вара пелашыже, мурызо Олег Славин, дене пырля сценыш лекташ тӱҥалын. Лач тунам сценылык костюм-влак кӱлыныт. «Тыге илыш  мыйым уэш марий тӱр деке пӧртылтыш. Тунам кузе тӱрлымым мондашат тӱҥалынам    ыле.    Интернетыште ончен,  шарналташ логале», – ойла Надежда. Лач тыгодым кидышкыже тӱрлызӧ Ираида Степанован книгаже логалын. Да паша умбакыже шолаш тӱҥалын. Ик тувыр почеш весе… Концерт жапыште сценыш кум-ныл гана лекман. Кажне гана тӱрлӧ вургемым чийыман. Вес тургымышто выступатлаш адак вес костюм кӱлеш… Тыге Надежда марий тӱран у модель-влакым шонкалаш тӱҥалын. Шке тӱрлен, шке чиен. Лач урген гына моштен огыл, еҥ деч полышым йодын. Кызыт ынде шкеак урга. Шукерте огыл тудо Йошкар-Оласе сервис технологий техникумышто вургемым ургымо да моделироватлыме специальностьлан тунем лектын.

Концерт дене тӱрлӧ  кундемлашке лекме годымак Надежда сӧрастарыме ӱзгар-влакым ыштылаш тӱҥалын. Вет вес кундемлаште тыгай наста-влакым пеш йодыныт. А налаш нигушто. «Тӱҥалтыште          ойыртемалтдыме, куштылго сӧрастарыш- влакым ыштылынам. Кызыт нуным картычкыште ончем да воштылам веле. Мастарлык, кӱлеш информаций ситен огы тыл. Чыла шке шоненам, он чалаш,   идейым   иктаж-кӧ   деч«шолышташ» нигушто лийын. Кажне ошкылжым шке шонен муынам.     Йоҥылыш     ыштенам гын, рончен кудалтенам», – шыргыжалеш кызыт Надежда.

Жап эртымеке, мастарлыкат вияҥын, кидат мом кузе ышты шашым пала. Шонымаш-влакат вуйышко волгенчыла толын пу рат: нуным кучен веле шукто. На деждан ойлымыж почеш, кеч-мом ышта гынат, вуйыштыжо эре у шонымаш-влак пӧрдыт. Южгунам тидлан кӧра эсогыл мален ок керт. Шонымаш шуко, а жап ок сите. Да эше марий тӱрым писын тӱрлаш ок лий. Садлан вургем кужунрак шочеш.

Надежда мастарлыкшым эре пойдарен шога. Таче тидлан Ин тернетат пеш полша. Тӱрлӧ соцсетьыште мастар тӱрлызӧ-влакын пашаштым ончаш лиеш. Тыгак семинар, вебинар-влак чӱчкыдын эртаралтыт. Адакшым опыт погы на. А Надежда ты паша дене ынде 10 ий наре шогылтеш. Садлан чылажат тудын мотор да ойыртемалтше улыт. Кызыт керек-могай сӧрастарыме ӱзгарым писын да, тӱҥжӧ, чаплын ыштен кертеш: шерым  але  алгам, кидшолым, кӱзанӱштым, паспорт комым, курчаклан тувырым, фоторамкым, йоча койко вуйыш але машинаш сакалташ аралтышым, брошкым. Лач тыгай арвер-влакым еҥ влак утларакшым йодыт. Ик жап сото телефонлан сумка модышто лийын, марий тӱран блокнотым чӱчкыдын йодыныт. А кызыт марий тувырлан йодмаш шуко.

«Мутат уке, тӱрын мом ончыктымыжым шотыш налаш тыршем. Марий тӱр нерген ятыр семинарыште лийынам, музей гыч специалист-шамычын марий тӱрын значенийже нерген лекцийыштым колыштынам. Тӱҥ  момент-влакым  лач  тушто пален налынам. Книга-влакым кызытат чӱчкыдын шергалам», — ойла кидмастар.

«Марий тӱрыштӧ мо эн нелыже?» – пален налнем Надя деч.

«Тӱрыснек ончалаш гын, тиде куштылго паша огыл. Моткоч шуко жап кая. Чытышым йодеш. Мылам келша пеҥгыде манме тӱр. Келша, кунам контур уло – тунам сӱрет кугурак, кумдарак коеш, да вигак шинчаш перна. Келшат тыгыде шем кадыр кудыр-влак (завитоквлак), нуно тӱрлан ажурностьым пуртат. А чыла тиде шуко пагытым налеш. Эше вес нелылык уло. Вургемым мый тугай материал гыч ургем, кудыштыжо шотлен тӱрлаш ок лий, тушто шӱртӧ-влак моткоч тыгыдын ушалтыныт. Тыгай годым ондак тасмаш канвам урген пижыктет, вара, тӱрлен пытарымеке, тиде  канван   кажне шӱртыжым шупшыл  луктеден шинчыман», – ойла тӱрлызӧ. Теве кузе улмаш? Канва, кадыр-кудыр да тулеч моло… Мутшак мыняр шуко, а пашаже? Арам огыл ойлем вет: тӱрлызӧ лияш куштылгак огыл.

Марий тӱрын шке тӱсшӧ-влак улыт. Палена: йошкарге ке чым ончыкта, шеме – мландым, ужарге – пӱртӱсым. Шукын лач тыгайым кучылтыт. Надят нине тӱсшамычым тӱҥлан налеш. Но южгунам тудо эксперимент ман мымат ышта. Мутлан, пытартыш тувырыштыжо пурак дене леве далтше ал тӱсым кучылтын.

«Пытартыш жапыште йоча шамычлан тӱрлаш пеш йӧратем. Ава-влакат, Интернетыселаштыкыштем тыгай тувырым ужыт, да шке йодыт. Рада ӱдыремым эксперимент площадке семын кучылтам. Тудо вургемым чиен онча, шке шонымашыжым каласа. Йоча-шамыч вет ик се мынрак шонат», – шыргыжалеш кидмастар. Надеждан шонымыж почеш, йоча тувыр йоча фасонан лийшаш. Эше ик тӱҥ тат: икшывылан айда лийже материалым кучылташ огеш лий, а лач натуральныйым гына. Кеч-могай костюмым ыштымыж годым тувырым тачысе жаплан келыштараш тырша, шке шонымашыжым, ойыртемалтше де тальым пурта. Тӱр ден тувыр вашла келшен толшаш улыт, манеш.

«Пашам ышташ кумыл эре уло, – ойла Надежда. – Шонымаш-влак икмыняр ий ончыкылыклан ситат». Но кызыт жап шагалрак. Вет Надежда – кум шочшан ава. Кугурак Рома эргышт школыш коштеш гын, кокытшо але изирак улыт. Рада тений школыш кая, а изи Волой йочасадыш веле погына. Але марте эре аваж пелен лийын. Садлан Надялан лач йоча малыме але модмо годым веле пашалан пижаш логалеш. «А кидпашам моткоч чот ыштынем! Тӱрлаш шинчат да кынелмат ок шу. Тынар чот кумыл лектеш. Но тыгодым икте кочнеже, весе моднеже. Ава да озавате улмемым мондыктараш огыт пу», – шыргыжалеш Н.Акиева.

Надян 7 ияш Рада ӱдыржат ма рий тӱрым тӱрлаш кумылаҥын. Эсогыл ик салфеткым тӱрлен. Ала, илен-толын, аваж гаяк кид мастар лиеш, вет тудат лач салфетке гыч тӱҥалын. А Надежда Акиевалан Йошкар-Оласе иктаж йоча клуб пелен марий тӱрым тӱрлаш туныктышо кружокым почаш темлышым. Ала тунам мыят, весат ӱдырна-влакым тушко коштыкташ тӱҥалына ыле. Мый гаем-шамыч шукын лектыт, шонем.

Надя ешыж дене Йошкар-Олан Сомбатхей микрорайоныштыжо ила. Тудын окнаже   Изи   Какшан   эҥерыш   онча. А тушто тыгай моторлык: канде, ужарге, ал да гӱл… Ала тидат ӱдырамашлан ешартыш вийым, шонымашым пуа… Кӧ пала ынде?

Ирина  СТЕПАНОВА

Фото-влакым  еш альбом гыч налме