Эдик Александров, кызыт Эдуард Васильевич Александров, вич йочан ешыште эн кугужо. Кугурак эргын ийготыш шуаш тӱҥалмыж годым ача-ава сурт-оралтым уэмдаш пижын. Чылажымат угыч чоҥыман: пӧртым, вӱтам, мончам, моло тыгыде оралтым…

…Волжский кундемыште илышыже але тудо велышке унала миен коштшыжо палат: Сотнур села ден Куршембал ял коклаште Курша эҥер йоген эрта. Кызыт тушто, эҥерым от пӱяле гынже, вӱдшӧ изишак веле чыпча, но серже… моткочак кӱкшӧ да тура — телым йоча-влаклан издер да ече дене мунчалташ лачак гына. Тыгай мунчалтышлан поснак Александровмытын суртышт ончылно нӧлтын шогышо сер келшен толеш. Сандене школ деч вара але каныш кечын нунын пӧртышт воктене йоча йӱк-йӱан ок лыплане. Лач Эдуардым гына тушто шуэн ужат, тудо — ешыште кугурак эрге, оралтым чоҥымаште ачан тӱҥ полышкалышыже. Мунчалтымашке лектеш гынат, шольо-шӱжарже-влакым эскералтыме шот дене але кугу издерыштым келге корем лаке гычын шӱдырен кӱзыкташ. Лач южгунам «Э-эх, айста-ян, чыланат иквереш мунчалтен волена!» манешат, ньога-влакым шке йырже издерышке пуртен шында да… «Покто веле, корно сай!» Оралтым чоҥымо годымат, сурт коклаште моло сомылым шуктымаштат Эдик — шольо-шӱжарже-влакым тӱрлӧ ыштыш-кучышлан кумылаҥден, тӱшка пашалан таратен шогышыжо.

А 2000 ийыште ачаже… Тунам Эдуард 23 ияш лийын, Йошкар-Олаште илен, Марий самырык театрыште артистлан пашам ыштен, кажне канышлан шочмо ялышкыже кудалыштын, ачалан оралтым чоҥаш полшен. А 2000 ийыште…

Тиде мончам левед пытарымеке лийын. Монча тӱныкым шогалтен, пытартыш пудам перымеке, Василий Алексеевич монча леведыш ӱмбалне Эдуард эргыж дене йыгыре шинчын Озаҥ ола могырыш ончен шинчат:
— Ну, Эдик эргым, — ласкан шӱлалта ача, — кермыч пӧртым нӧлталтышна, вӱтам, левашым, амбарым ыштышна, тевыс ынде мончам шуктышна, ынде чыла шонымашкем шуым…
Тиде ой деч вара ик арня гыч ача ӱмыр лугыч лиеш. Тунам аваже Зинаида Евгениевна шинчавӱд йӧре пелештен:
— Айдеме шонымашкыже шуэш гын, але поя, але кола…

Тылеч вара Александровмыт ешыште кугурак пӧръеҥ шотеш Эдуард кодеш. Таче мартенат, кеч ныл изак-шоляк да ик шӱжар ынде шукертсек шочмо суртышто огыт иле, изирак-влакше Эдуардым ешын вуйжо семын ужыт. Мӧҥгыштӧ авалан полыш годым, але шольо-шӱжар-влаклан шке суртыштышт кугу сомылым шукташ кӱлеш-ма – йодыш дене вигак кугу иза деке лектыт. А тудо ача семын шке йырже моло-влакым чумыра. Тачат Эдуард Васильевич Йошкар-Олаште ила, шкежат ынде ныл икшыван ача, да таче мартенат ача олмеш эҥертыш лийын кодеш шольо-шӱжар-влаклан, а шольо-шӱжарже-влакын икшывыштлан – ӱшанле кугыза.

Шке йыр калыкым чумырен моштымо койыш, шке йырет чумырымо калыклан ӱшанле эҥертыш лийын кертмаш айдемылан эн ончычак еш гычын шыҥдаралтеш. Санденак таче Эдуард Васильевич йыр ешыж ден тукымжо веле огыл, марий мер калыкат чумыргаш ямде, вет таче тудо марий мер илышыштат ик ончыл радамыште улеш – ик могырым ятыр ий ынде «Марий национальный конгресс» регионысо мер организацийым вуйлатен шога гын, вес могырым — Марий Мер Каҥашын ик эн чолга еҥже улеш (ынде Марий Оньыжа).

Йодыш лектеш: изиж годсек ача-аван, ача уке лиймеке аван да шольо-шӱжар-влакын ӱшанле туп-ваче, а ынде эшеже шке пелашын, шочмо ныл икшывын пеҥгыде эҥертыш, умбакыжат тӱҥ шотышто шке тукым вож верчын вургыж илышаш ыльыс? А марий мер илышыже молан? Икана ик журналистын тыгай йодышыжлан Эдуард Александров вашештен: «А чумыр марий калыкше мыйын тукым вожем огыл мо?»

А вес журналистын йодышыжлан рашемденрак каласкала: «Армий деч вара пелашем дене ушнымеке, иктаж-кунам мер илышыш тыге чот ушнем манын шоненат омыл. Артист лийме дене марий шӱлыш чоныш веле огыл пурен, тудо мӧҥгышкат куснен. Ынде икшыве-шамычат тыгаяк кумылан кушкыт. Кугурак Эльза ӱдырна кызыт луымшо классыште тунемеш. Ончыч Марий Эл радиошто передачым вӱден. Кызыт «Эрвел марий» ансамбльыш коштеш. Эрнестат але марте акаж дене пырля оласе 14-ше номеран школышто тунемын, тыгак радиошто передачым вӱден. Кызыт 14 ияш, Инфотех лицейыште шинчымашым пога гынат, Йоча да самырык-влаклан театр-рӱдерыште шындыме «Чодыраял Элыксандр» да «Корнывож пеледыш» спектакльлаште модеш. Марий концерт ден моло спектакльым еш дене ончаш коштына. Йыгыр-влак Элеонора ден Эсмеральда шым ияш улыт, 14-ше номеран школыштак икымше классыште тунемыт. Нунат Шкетан лӱмеш театрын спектакльлаштыже модыт. «Пысман коремыште» коктынат изирак рольым чоҥеныт, «Каче-влак» спектакльыште Эсмеральда шкетын модын. А тылеч ончыч Элеонора марий вургем фестивальыште сценыш модель семын лектын ыле. Кӧн кушко ушнышашыжым нуно шке коклаштышт кутырен келшат. Ӱжыт гын, ончыкыжымат спектакльлаште модаш тӱҥалыт. Ме нигушкат нуным «мемнан икшывына-влакым налза» манын тушкымашна уке. Книгам лудаш моткоч йӧратат. Арнялан кок гана библиотекыш книгалан коштыт. Шкежат могай регионышто паша дене лиям, кажныж гыч книгам кондаш тыршем. Шкенан олаште веле огыл, моло вере лийме годымат еш дене тоштерлашке пурен лектына. Тидым ме моткоч йӧратена. Ончыкыжым икшывына-влак чыланат марий мер пашашке ушнат манын шонем».

Теве кузе?! Арам огыл калыкыште ойлат: «Тыйын ешет – тиде тыйын чуриет» але « Изиет годсек могай ешыште кушкат, школышто могай сомыл деке шӱмаҥат, шкат тугай ешым чумырет, тугай илышым чоҥет».

Чынак, Эдуард эше школышто тунеммыж годымак еш сомыл дене пырля школышто чулымлыкым ончыктен. Мутлан, 7 классыште улмыж годым туныктышо Галина Александровна Михайлован вуйлатымыж почеш школышто драмкружок почылтеш. Тушто Эдик Шкетанын «Лапчык Каритон» ик актан пьесыштыже Ятман-Катманын рольжым модаш тӱҥалеш. Тиде спектакль дене школын драмкружокшо тунам Йошкар-Ола марте шуын. А изиш варарак Сотнур школын тунемшыже-влак руш спектакльым ямдылат да районысо школ драмкружок-влак коклаште икымше верым, а Йошкар-Олаште эртыше республикысе конкурсышто кокымшо верым налыт. Лектеш: школысо драмкружок Эдуардлан мер илыш пашашке ушнымаште икымше ошкыл лийын. Вара — Республикысе тӱвыра да сымыктыш колледжын актёр отделенийже. Колледжыште тунеммыж годымак Марий самырык театрыште роль-влакым чоҥаш тӱҥалеш. А тушко йӧршынлан пашаш куснымеке, ешартышыжлан тудым театрысе профком вуйлатышылан сайлат. Туштат Эдуард Васильевич чулымлыкым ончыкта, тӱҥжӧ: коллективын чынлыкше верч чон йӱлен тыршымыже эше чот палдырнен. Санденак икмыняр ий гычын тудлан театр вуйлатышын алмаштышыже сомылым ӱшанат. Таче мер паша деч посна тудо — республикысе йоча да самырык-влаклан театр-рӱдерын исполнительный директоржо.

Ик интервьюшто Эдуард Васильевич адакат ойла: «Театр пашаште мыланем тӱҥ эҥертышем художественный вуйлатыше Олег Геннадьевич Иркабаев лийын шоген. А мер пашам шуктымаште кугу полышым Юрий Петрович Русанов, кийыме мландыже пушкыдо лийже, да Валерий Александрович Мочаев пуэныт. Кызыт мый могай кӱкшытыш шуынам – тиде нунын надырышт».

Шке вияҥме корныштыжо, айдеме семын кушмаштыже тудын верч тыршыше, вуйын шогышо еҥ-влак нерген порын шарналташ, нунын нерген кугешныме шомакым пелешташ Эдуард Александров кеч-кунам кеч-кушто жапымат, йӧнымат эре муеш. Тидыже айдемын йыгыре ошкылшо-влаклан ӱшанле улмыж нерген веле огыл, шкенжынат илыш корнышто ӱшанлын ошкылмыж нерген ойла. А ӱшанле манме шомакышке эше кӱкшыт манме умылымашым ешараш гын… — арам огыл Эдуард Александров эше 2011 ий гычак Россий Президентын ӱшан еҥже улеш, ик гана огыл Кремльыште Владимир Владимирович Путинын мер пашаеҥ-влак дене вашлиймаштыже лийын. Шочынак ӱшанле айдеме кеч-кунам кеч-кушто кеч-кӧлан эре ӱшанле кодеш.

— Ужален ом мошто, шойышт ом мошто. Мыйым ужалат гын, пӱйым шотыр-р пурлам да чытем, но шке… тек ала-могай кугу оксам сӧрышт… ужалаш гын, тугеже илашат огыл…- икана “Айдеме ӱшан” нерген шомак лекме годым Эдуард чон пытен пелештен колтыш.

А мый гын ты шомак деке эше весымат ешарем ыле: марий тӱняште Александров Эдуард Васильевич гай ӱшанле айдеме мочол шукырак лиеш — марий ончыкылыклан тунар кугурак ӱшан шочеш.

Автор: Геннадий Гордеев.
Фото Денис Речкинын.