Марий Оньыжа Анатолий Иванов Мер Каҥашын ик ияш пашажым иктешла.

— Глобализаций тӱня мучко моткоч писын вияҥеш. Тудо эн ончычак касвел калык-влакым авалтен гын, ынде мемнан, шагал чотан финн-угор калык-влак декат, тудо шуын. Эше шӱдӧ ий ончыч кажне калыкын шкенжын ойыртемалтше вургемже лийын. Тудо айдемын могай калык гыч улмыжым палдарен. Эсогыл тӱрлӧ тӱр полшымо дене могай тукым гыч улмыжымат лудаш лийын.

Но, чаманен каласыман, тудо пагыт эртенак эрта. Кызыт чыланат икгай вургемым чиен коштыт. Марий тӱраным ынде эсогыл ялласе шоҥгыеҥ-влак ӱмбалнат кажне кечынже от уж. Юмылан тау, жапын-жапын самодеятельный коллектив-влакын участникышт, а кугу пайрем годым марий интеллигенций тӱрлеман марий тувырым чиен лектыт. Тидыже куандара. Ынде марий йылмынат самырык тукымлан утыш лекташ тӱҥалын. Акрет йӱла гын лач яллаште шоҥгыеҥ-влак коклаште веле ила да кӱлеш семын шукталтеш. Чыла тидым тӱвыра пашаеҥ-влак кертмышт семын арален кодаш тыршат. Но тушто садак у саманын шӱлышыжӧ палдырна.

Мом ойлаш, калыкнан чотшат ий еда шагалемеш. 1989 ий дене таҥастарымаште 2010 ийыште марий калыкын чотшо 14,3 процентлан шагалемын, а 2002 ий гыч кызыт марте — 9,4 процентлан (56 тӱжем еҥлан). Тугеже калыкна ий еда 7 тӱжем еҥлан шагалемеш. Тидыже кокла кугытан ик посёлкышто илыше-влак наре лиеш. Амалже тӱрлӧ. Мер организаций-влакынат титакышт уло: чолгалыкнат южгунамже ок сите, шке шочшыштым марла туныкташ тореш улшо ача-ава-влак денат южо вереже паша начарын шукталтеш. Весымат палемдыман: кызыт марий-влак кокла гыч 25 процентше шкенжын шочмо йылмыжлан руш йылмым шотла. Тидын годымак коми кокла гыч 40, удмурт кокла гыч 38, мордва кокла гыч 35 процентше рушла гына мутлана да шочмо йылмыжлан руш йылмым шотла. Рушаҥме процесс моткоч кумдан шарлен. Но тыгодымак ме, марий-влак, кугешнен кертына: моло финн-угор калык дене таҥастарымаште марий калык шкенжым да шочмо йылмыжым чотырак пагала. Тидыже куандара! Тугеже йӧршеш нимом огына ыште манаш ок лий! Тыште эн ончычак Мер Каҥашын чолга еҥже, туныктышо ден марий интеллигенцийын надырышт моткоч кугу.

Мер Каҥаш мом ышта?
Тачысе кечылан калыкнан шке ыҥжым, акрет йӱлажым, йылмыжым, тӱвыражым арален кодымаште да вияҥдымаште марий тӱняште Мер Каҥаш ик эн кугу верым налеш, молан манаш гын лач тиде пашажак эн тӱҥлан шотлалтеш. Тыгодымак мерсото организаций-влак коклаште Мер Каҥаш эн тӱҥ улеш. Сандене пӱтынь Россий мучко марий-влакын тӱшкан илыме верлаште Мер Каҥашын чолга еҥже-влак тӱҥ пашашт деч посна марий калыкнам пытымаш деч арален шогымо шотышто кугу да кӱлешан пашам ыштат.
Калык-влак коклаште ваш умылымашым вияҥдымаш пашат моткоч кӱлешан. Тидын шотышто ӱмаште 23 январьыште Россий Президент В.Путин «Россий: национальный йодыш» статьяштыже палемден: «Шуко йылме дене мутланыше, шкешотан тӱвырам саклыше да ятыр тӱрлӧ йӱлам кучышо Россий Федерацийлан национальный йодыш ик эн тӱҥлан шотлалтеш. Шкем пагалыше кажне ушан-шотан политик, мер пашаеҥ ушыштыжо эре кучышаш: мемнан элыште тӱҥ йодышлан калык-влак коклаште ваш умылен да келшен илымаш шотлалтыт». Российын тӱрлӧ кундемыштыже илыше марий-влак коклаште тиде йодышлан, мутат уке, Мер Каҥаш вуйын шога. Туге гынат южо еҥ йодеш: Мер Каҥашыже могай пашам ышта? Тидым шотыш налын, марий калыкым Мер Каҥашын тений шуктымо пашаж дене кумданрак палдараш ойым пидме.

Мер Каҥашын тӱҥ пашаже коклаште марий йылмым, тӱвырам да кугезе йӱлам арален кодымо да вияҥден толмо шот дене идалыкыште кок гана эртарыме Марий форум ик эн рӱдӧ мероприятийлан шотлалтеш. Тушко марий-влакын тӱшкан илыме чыла кундем гыч Мер Каҥашын чолга еҥже-влак чумыргат да ончылнышт эн пӱсын шогышо йодыш-влакым каҥашат, ыштышаш пашам рашемдат.

2013 ийыште Марий форум шошым да шыжым эртен. 24-25 апрельыште тудо Йошкар-Олаште, Мер-политик рӱдерыште, «Тӱвыра сферыште мерсото паша» теме дене эртен. Тыгодым марий активист-влакын тӱвырам да калык йӱлам арален кодымо да вияҥдыме пашаштым каҥашыме, вара тиде сомылым шуктымо шотышто семинар лийын. Тылеч посна тӱҥ марий карт А.Таныгин марий йӱла пайрем-влакым кузе да могай радам дене эртараш кӱлмӧ нерген каласкален. А Удмуртий ден Татарстан Республикла да Ленинград областьысе марий национально-культурный автономийым вуйлатыше-влак А.Радыгин, О.Третьяков да Р.Факаева шке пашашт нерген каласкаленыт. Форум жапыштак Мер Каҥашын самырык-влак пӧлкаже марий ӱдыр-рвезе-влакым чолгарак лияш таратыме шотышто тренингым эртарен. Форумын кокымшо кечынже Мер Каҥашын пленумжо лийын. Тушто Марий калыкын индешымше погынжо деч вара Мер Каҥашын ыштышаш пашажым радамленыт.
Марий форумын шыжымсе сессийжым 1-3 ноябрьыште Морко районышто эртарыме. Тушто тӱҥ йодыш семын Российысе финн-угор калык-влакын V погыныштын лектышыжым каҥашыме. Икымше кечын Морко тӱвыра полатыште мер колыштмаш эртен. Ятыр активист мер пашам вияҥдыме шотышто шке шонымашыжым ойлен. Форумын кокымшо кечынже Морко район администрацийын конференций залыштыже Мер Каҥашын пленумжо эртаралтын. Участник-влак Морко район нерген С.Григорьевын каласкалымыжым, районышто тӱвыра пашам вияҥдыме нерген докладым колыштыныт, тыгак марий йылмым арален кодымо паша дене палыме лийыныт. Верысе образований пӧлкан методкабинетшым вуйлатыше С.Александрова пеш сай докладым ыштен. Тудын докладшым «Марий Эл» газетыште савыктыме. Марий калыкнан ончыкылык пӱрымашыжым Светлана Леонидовна гай чон йӱлен пашам ыштыше-влак гына волгалтарен кертыт.
Форумын участникше-влак Кокласола лицейыште лийыныт. А вара Арын школышто марий сылнымутын классикше С.Чавайнлан мемориал оҥам почыныт. Тыгак Чавайнур ялыште верланыше С.Чавайн лӱмеш сылнымут да этнографий комплексым ончал савырненыт. 3 ноябрьыште форумын участникше-влак У Торъял районышто эртаралтше Тӱня кумалтышыште лийыныт.

Марий Эл деч ӧрдыж кундемлаште
Идалык жапыште пӱтынь марий тӱня мучко ятыр паша ышталтын. Кажныже марий йылмым, тӱвырам да кугезе йӱлам арален кодымашке да вияҥдымашке виктаралтын. Тидын шотышто кугу тӱткыш эрвел кундем-влаклан ойыралтеш. Тыге тений январьыште Пошкырт кундемысе Янаул районышто Мер Каҥашын верысе пӧлкажын чолга еҥже-влак дене вашлиймашым эртарыме да 2012 ийыште шуктымо пашам иктешлыме. Тунамак 2013 ийыште ыштышаш паша радамым каҥашен лекме. Варажым тудо районыштак Тумна школышто марий просветитель, Икымше тӱнямбал сар тӱҥалмеке, вигак марий, удмурт да чуваш йылме дене лекташ тӱҥалше «Война увер» газетын икымше редакторжо, «Марла календарьын» «кресачаже» В.Васильевым шарныме лӱмеш кугу мероприятий эртаралтын. Марий интеллигенций ден йоча-влак ончылно ойлымем годым палемдышым: «Марий йылмына ынже йом манын, ме эн ончычак самырыктукымым шке йылмыжым йӧратымаш, шочмо калыкшым, тудын тӱвыражым пагалымаш шӱлышеш шуарышаш улына. Пырля гына ме Школлаште шочмо марий йылмым туныктымашын кӱлешлыкшым умылен да тидын шотышто ме пашам пырля гына ворандарен колтен кертына. А марий тӱвыра да мер пашаеҥ-влак шочмо тӱвыранан кӱлешлыкшым кажне марий еҥлан умылтарен моштышаш улыт. Кугезе йӱланамат эреак шарнен илыман. Тудын дене кажне кечын пайдаланена гын веле марий койыш-шоктышна, кугезе шӱлышна самырык тукымланат кусна да калыкнан ӱмыржым ятыр курымлан шуя!»

22 июньышто Татарстан Республиксе Актаныш районышто Мер Каҥаш президиумын заседанийже эртен. Тушто кодшо ийыште шуктымо сомыллан акым пуымо да ончыкылык пашам радамлыме. Эрлашыжым Йӱштӧ Памаш ялыште республик кӱкшытан Семык пайрем эртаралтын. Верысе марий калыкым Мер Каҥаш лӱм дене саламлышым да эн чолга еҥ-влаклан Тауштымашан серышымым кучыктышым.

Нефтекамскыште гын Мер Каҥашын активистше, «Чолман» газетын тӱҥ редакторжо И.Губаев чолган пашам ышта. Тений апрельыште Марий талешке кече эртаралтын, июньышто – Агавайрем, вара — Пеледыш пайрем. Ноябрь Нефтекамскыште Марий тӱвыран тылзыже семын эртен. Марий йоча-влак шочмо калык да талешке-влак нерген сочиненийым возеныт, школлаште марий тӱвыралан пӧлеклалтше фестиваль годым марий вургем дене ковыртатен коштыныт, кугезына-влакын акрет йӱлашт дене палыме лийыныт. Аван кечыжлан пӧлеклалтше кугу мероприятий-влак эртеныт. А 30 ноябрьыште оласе Тувыра рӱдерыште И.Губаевын вуйлатымыж почеш Марий йылме да тӱвыра тылзым иктешлыше кугу мероприятий лийын. Пайрем дене И.Губаев саламлен. Нефтекамск олам вуйлатышын икымше алмаштышыже Ш.Халитов Марий национально-культурный рӱдерлан 25 ий темме лӱмеш компьютерым пӧлеклен. Тыгак РФ Кугыжаныш Думын депутатше Л.Яковлева поро шомакым ойлен да Нефтекамск олаште марий йылмым, тӱвырам да кугезе йӱлам арален кодымо да вияҥдыме пашам пример шотеш конден. Мероприятий кугу концерт дене мучашлалтын.

Марий-влакын тӱшкан илыме кундемлаште Мер Каҥашын вуйлатымыж почеш моло пашат шуко ышталтеш. Тений июньышто Мишкан селаште Сабантуй (Агавайрем) пайрем эртен, а Янаулышто Сӱрем пастырмаш лийын. Калтасаште кеҥеж рӱдын марла кандырам пунен куштымаш дене «Ший кандыра» региональный фестиваль эртен. Тушко тӱжем утла еҥ ушнен. Июльыштак Калтаса районыштак марий сылнымутчо Аптулай Пасетын шочмыжлан 100 ий темме лӱмеш шарнымаш кас эртен. Декабрьыште тыштак «Яндар йӱк – 2013» регион-влак кокласе конкурс эртен. Тушто ятыр ӱдыр-рвезе шке мастарлыкшым ончыктен.

Татарстанысе марий-влак моло семынак июньышто Семыкым рӱжге эртареныт.

Удмуртий Республиксе марий-влак тений апрельыште Сарапул олаште верысе марий мер организацийлан да «Чолман йӱк» ансамбльлан 20 ий темме лӱмеш кугу мероприятийым эртареныт. Тудо тылзынак Алнаш селаште Марий тӱвыра фестивальым да «Варалей» ансамбльлан 20 ий теммым палемденыт. Июньышто моло кундемласе марий-влак семынак Грах районысо Йырсе ялыште Семык пайрем гӱжлен. А ноябрьыште Ижевск олаште «Одо марий ушемын» пленумжо лийын. Тунамак Марий тӱвыра фестивальым эртарен колтеныт. Апрельыште Пермь кундемысе марий-влак Мер Каҥашын виктарымыж почеш Марий тӱвыра фестивальым да чимарий йӱлам арален кодымо шотышто «йыргешке ӱстел» йыр мутланымашым эртареныт. Майыште Киров областьысе Уржум олаште композитор Д.Кульшетовым шарныме лӱмеш Марий тӱвыра фестиваль лийын. А июньышто Пижан район Марий Ошай ялыште Пеледыш пайрем гÿжлен. Август тӱҥалтыште областьысе чолга мер пашаеҥ-влак Малмыж районысо Кугу Кетекыште да Малмыж олаште марий патыр-влак Акпатыр ден Полтышым шарныме лӱмеш мероприятий-влакым сай кӱкшытыштӧ эртарымышт дене ойыртемалтыныт.

Санкт-Петербургысо марий национально-культурный автономият Мер Каҥашын вуйлатымыж почеш ятыр кугу мероприятийым эртарен, апрельыште — Марий талешке кечым, майыште — Олан кечыже годым Агавайремым да «Ший кандыра», сентябрь мучаште — «Шӧртньӧ шыже» фестиваль-влакым.

Самырыктукым
16 майыште Йошкар-Оласе «Царевококшайск» кремльыште «Мый марла ойлем» мероприятий эртен. Тудым «ВийАр» организаций ден Мер Каҥашын самырык-влак пӧлкаже ямдыленыт. Акций жапыште участник-влак марла модыш-влакым ончыктеныт, мурым муреныт, куштеныт. Мероприятийыште тӱҥ шотышто Йошкар-Оласе вузлаште тунемше марий ўдыр-рвезе-влак чолгалыкым ончыктеныт, тыгак Советский районысо Ӱшнур школын директоржо, Мер Каҥашын еҥже В.Галкинын кумылаҥдымыж дене тунемшыже-влак икмыняр муро ден куштымашым ончыктеныт.
7 июньышто йоча-влаклан икымше гана Пеледыш пайремым эртарыме. Тудым «Изи мєр пеледыш» манын лӱмдымӧ. Тыгай пайремым эртарыме шотышто темлымашым Мер Каҥашын еҥже В.Галкин ыштен. Пайремыш Марий Элысе ятыр район гыч йоча коллектив-влакым чумырымо. Нуно шке мастарлыкыштым ончыктеныт. Шушаш ийын тиде пайремым Шернур районышто эртараш кумыл уло.

Мер Каҥашын эртарыме кугу мероприятий радамыш тыгак Марий самырык тукымын Россий кӱкшытан визымше слётшым пуртыде нигузе ок лий. Тудо 6 июльышто Волжский районысо Сотнур школ пелен почылтын. Молгунамсе семынак пӱтынь марий тӱня гыч ӱдыр-рвезе-влак погыненыт ыле. Слёт марий самырыктукымым эше чолгаракым ышташ, шочмо йылмым, тӱвырам да кугезе йӱлам аралаш да утыр вияҥдаш шонымаш дене эртен. Арня мучко ӱдыр-рвезе-влак дене марий калыкын эн чолга да ушан-шотан еҥже-влак пашам ыштеныт. Тидыже, мутат уке, самырык тукымым шуарымаште моткоч кугу пайдам пуа.

С.Чавайнлан — 125 ий
Тений Мер Каҥаш ден Марий Элын Тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерстве эше ик кугу мероприятийым, марий сылнымутын классикше С.Чавайнын шочмыжлан 125 ий темме вашеш пайремым, эртареныт. Тудо 28 июньышто Морко посёлкышто кугу конференций дене почылтын. Марий самырык театрын артистше-влак Г.Гордеевын пьесыж почеш шындыме «Чавайн» спектакльым ончыктеныт. Кокымшо кечын марий мерсото чолгаеҥ-влак Чавайнур ялыш кусненыт. Уна-влак ял мучко колонно дене эртеныт, С.Чавайнын тоштер-комплексшым ончал савырненыт, а вара театрализованный представлений дене официальный ужаш почылтын. Кугу мутланымаш годым шанче да тӱвыра пашаеҥ-влак марий йылмым, тӱвырам да кугезе йӱлам арален кодымо йодышым поснак пӱсын каҥашеныт. Тиде кечынак С.Чавайнлан пӧлеклалтше «Яндар йӱкан турийже» почеламут лудмаш эртаралтын. Тушко С.Чавайнын поэзийжым йӧратыше-влак чумыргеныт.

6 октябрьыште С.Чавайнын 125 ияш шочмо кечыже лӱмеш Морко районысо Чавайнурышто верланыше С.Чавайн лӱмеш сылнымут да этнографий комплексыште кугу мероприятий эртен. Погынышо-влак ончылно Чавайным шарныше да моло лӱмлӧ еҥ-влак ойленыт. Пайремыш Йошкар-Ола гыч С.Чавайнын уныкаже ден тукым уныкаже-влак миеныт. Погынышо-влак «Ото» почеламутышто ушештарыме ото воктене пушеҥге-влакым шынденыт. Куржталаш йӧратыше-влак Йошкар-Ола гыч Чавайнур марте 125 меҥгым куржын миеныт.

Марий Элыште Мер Каҥашын пашаже
Марий калык тӧрсыр да неле корным эртен. Кугезына-влак чыла шере-кочым сеҥен лектыныт, тыгодым шке йылмыштым, тӱвыраштым да кугезе йӱлаштым арален коден кертыныт. Лач нунын тале кӧргӧ вий-куатыштлан кӧра шочмо йылмына таче кече марте аралалт кодын. Меат нунын гаяк тале лийшаш улына, марий йылмыланна да калыкланна йомаш эрыкым пуышаш огынал. Тидланже чыла вийнам пыштышаш улына. Калыкыште арам огыл ойлат: йылме ила — калык ила, йылме йомеш — калыкшат йомеш. Тидым ме эре шарнен илышаш улына. Тыгай шонымаш денак тений январьыште Мер Каҥашым вуйлатыше-влак Марий кугыжаныш университетын студентше-влак дене вашлийыныт. Самырык ӱдыр-рвезе-влакым Мер Каҥаш да марий мерсото организаций-влакын пашашт дене палдареныт, марий йылмым, тӱвырам да кугезе йӱлам арален кодаш, тиде йогыныш ушнаш ӱжыныт.

2013 ий 2 февральыште Шернурышто марий йылмым арален кодымо шотышто «йыргешке ӱстел» йыр кугу мутланымаш эртен. Тушко Шернур ден Марий Турек районласе школ директор, марий йылмым туныктышо, образований пӧлка пашаеҥ да ача-ава-влак чумыргеныт. Мутланымаште Марий Эл образований да науко министрын алмаштышыже А.Иванов, Шернур район администраций вуйлатыше Н.Лебедев, Марий кугыжаныш университетын тунамсе ректоржо В.Макаров да вузын преподавательже-влак лийыныт.

Туныктышо-влак марий йылмын кӱлешлыкше, марий ача-ава-влакын икшывыштлан шочмо йылмыштым туныкташ тореш улмышт нерген ойленыт. Южо школышто туныктымо планыште марий йылмын шагатшым шагалемдыме дене умылтареныт. «Йыргешке ӱстелым» иктешлышыла, мер пашаеҥ-влаклан марий йылмым аралыме да вияҥдыме йодышышто чолгарак лияш темлыме, районысо образований пӧлкалан марий класс-влакым почаш йӧным муаш кӱштымӧ. Марий йылмын кӱлешлыкшым чыланат умылат гынат, икмыняр йодыш садак южышто кечалт кодын.

Февральыштак Марий Элын Мер-политик рӱдерыштыже марий йылме шотышто научно-практический конференций эртен. Тушко республикысе Образований да науко министерствын, районласе образований пӧлкан пашаеҥышт, марий йылмым туныктышо да чолга еҥ-влак погыненыт ыле. Министрын алмаштышыже А.Иванов кундемыштына марий йылмым туныктымо шотышто кугу докладым ыштен, ятыр пӱсӧ йодышлан вашештен. Тыге ятыр умылыдымаш ӧрдыжкӧ кораҥын. Конференций годымак икмыняр туныктышо марий йылмым туныктымо опытшо дене палдарен.

Театр кече лӱмеш марий сылнымутын классикше М.Шкетанын бюстшо воктеке пеледыш аршашым пышташ пӱтынь марий интеллигенцийым тарватыме. Мер Каҥаш президиумышто кутырен келшыме почеш, 5 апрельыште М.Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш драме театрын артистше-влак Моркысо тӱвыра полатыш М.Рыбаковын «Морко сем» спектакльже дене миен коштыныт. Спектакль деч ончыч калык дене марий тӱвырам вияҥдыме шотышто каҥашеныт.

26 апрельыште пӱтынь марий калык Марий талешке кечым палемда. Чолга еҥ-шамыч талешкына-влакын чапкӱшт воктене сортам чӱктат да пеледышым пыштат. А Олор кыдалаш школышто район кӱкшытан «Марий талешке» конкурсым эртарыме. Тушко Параньга районысо ялла гыч эн чолга рвезе-влак толыныт да уш-акыл пӱсылыкыштым, спортышто вийыштым тергеныт. Шушаш ийын тыгай таҥасымашым кажне районышто эртараш ойым пидме.
«Саскавий» марий ӱдырамаш ушемын пашажымат палемдаш кӱлеш. Ӱдырамашын (кован, аван, акан) рольжым нӧлташ полшышо ятыр мероприятий эртаралтын. Кумдан палыме да пагалыме марий ӱдырамаш-влаклан касым эртараш тӱҥалыныт. Марий телевиденийын ончычсо дикторжо Р.Рябцеван илыш корныж дене палдарыше пайрем кас декабрь тӱҥалтыште Марий самырык театрыште эртыш. А «Марий сандалык» журналыштына «Саскавийын» лаштыкше-влак гоч ме ятыр чулым марий ӱдырамаш вуйлатышын илыш корныж дене палыме лийна.

«Марий калык конгресс» мер ушемын пашаштыже шарнымаш оҥам почмаш поро йӱлашке савырнен. Тидыже кажне марий еҥым куандара. Ты пашаште, руш манмыла, последовательность шижалтеш. Ий гыч ийыш мемориал оҥа-влак ешаралтыт. Адакшым олаште веле огыл, яллаштат.

Землячестве-влакат марий шӱлышым аралымаште ятыр тыршат. Поснак поро мут дене курыкмарий-влак нерген каласыман. Йошкар-Олаште илыше врач, юрист, спортсмен ден тӱвыра пашаеҥ-влак шочмо верыштым шарнат веле огыл, тушто илыше калык деке лектын кутырат, тазалыкыштым эскерат, кӱлеш годым эмлаш полшат, марий куштымаш да муро дене чоным лыпландарат. У Торъял землячестват кызыт пашажым палынак саемден. Тудын вуйлатышыже В.Наумовлан шушаш 2014 ийыште у кӱкшытыш шуаш тыланем. А моло районла гыч лекше да Йошкар-Олаште илыше марий-влаклан чолгарак лияш темлем. Ушныза мер пашаш, шке шочмо верда дене кылым пеҥгыдемдыза. Тудлан вуйым савыза да кертмыда семын полшен шогыза.

Марий калыкын ик эн кугу пайремже — Пеледыш пайрем. Тудым эртарымашке чолга марий-влак кеч-кунамат кумылын ушнат. Марий Элнан рӱдолаштыже Пеледыш пайрем тений 15 июньышто эртаралтын. Йошкар-Ола тиде кечын пӱтынек марий тӱсым налын. Шукынжо марий вургемышт дене волгалтыныт.

Чыла вере марий муро йоҥген. Таклан огыл. Тудым Йошкар-Олаштына эртараш тӱҥалмылан 90 ий темын. Садланак пайремын кӱкшытшат палынак ойыртемалтын. Марий-влакын тӱшкан илыме чыла кундем гыч делегаций-влак толыныт. Толшо коллектив-влак чумыр марий тӱня ончылно шке мастарлыкыштым уло кумылын ончыктеныт. Тиде кечын Йошкар-Ола марла гӱжлен. Пеледыш пайрем моло ийысе семынак М.Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш драме театр ончылно торжественно почылтын, а вара пайрем калык ужар садер да ош марий вургем дене йолгышо Культур да каныме рӱдӧ паркыш куснен. Тушто ятыр таҥасымаш, конкурс, выставке лийыныт. Тыге марий-влак пычкемыш йӱд марте чон канен пайремленыт.

26-28 сентябрьыште Саранскыште Российысе финн-угор калык-влакын V погынышт эртен. Тудлан Мер Каҥаш кӱлынак ямдылалтын. Тушко эн марий чонан да Мер Каҥашын пашаштыже поснак ойыртемалтше, чолгалыкым ончыктышо мерсото еҥ-влакым гына ӱжыныт. Саранскыште делегат-влак тӱрлӧ секцийыште пашам ыштеныт. Чолга марийна-влак ятыр пӱсӧ йодышым нӧлталыныт. Тидым погын вуйлатыше-влакат палемденыт.

10 декабрьыште Йошкар-Олаште Марий тиште кече палемдалте. Тушко пӱтынь марий мерсото калык погынен ыле. Марий тиштын вияҥ толмо корныж нерген шанчыеҥ-влак радамын каласкалышт. Тыгак погынышо-влак ончылно А.Искандаров лӱмеш Марий кугыжаныш капелле, марий эстрадын мурызыжо-влак шке мастарлыкыштым ончыктышт. Мер Каҥашын темлымыж почеш Марий тиште кече вашеш, 9 декабрьыште, марла чын возен моштымым тергаш шонымаш дене Марий кугыжаныш университетыште диктантым возеныт ыле. Тушко 500 наре еҥ ушнен. Икымше верыш Марий радион пашаеҥже, поэт Геннадий Сабанцев-Ояр лектын. Тудлан Марий тиште кечын икымше степенян дипломым кучыктымо.

13 декабрьыште Морко районысо Шеҥше селаште Марий облисполкомын икымше председательже Иван Петрович Петровын шочмыжлан 120 ий теммым палемдыме. Лӱмлӧ марий кугыжаныш пашаеҥын шочмо Шеҥше селаштыже «Пашат ару, чонет яндар, туткар деч лӱддымӧ Онар!» тематике кечым эртарыме. Тиде кечынак И.Петровлан тӱвыра пӧрт ончылно бюстым шогалтыме. Мер Каҥашын ӱжмыж почеш ятыр марий активист да предприниматель оксам ойырен. Кугу надырым М.Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш драме театрын коллективше (вуйлатышыже Ю.Русанов) да эстраде мурызо-влак ыштеныт. Бюстлан оксам ситараш шонымаш дене нуно Моркышто да Йошкар-Олаште поро кумыл концертым ончыктеныт.

Постаментым ыштымаште Марий Элын Тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерстве ден Морко район администрацийын надырышт кугу. Калыкнан историйжым ыштыше эше ятыр еҥын лӱмжым шарнаш кодшын палемдыман.

Мер Каҥашын чолга еҥже-влак ятыр лӱмлӧ марийын лӱмгечыжым, регион-влак кокласе «Марий юнкор-2013» слётым, ял пайрем-влакым ямдылымашке ушненыт. Ош тӱня дене шукертак чеверласыше артист, писатель ден композитор-влаклан мемориал оҥам почыныт.

Тачысе кечылан Мер Каҥаш да пӱтынь марий калык ончылно ик кугу йодыш шога: шочмо йылмынам арален кодаш. Эн кугу тӱткышым йоча-влаклан шочмо йылмым туныктымылан ойырыман. Тиде пашашке туныктышо-шамыч деч посна марий актив чолган ушнышаш. Теве Татарстан, Башкортостан, Чуваш республиклаште йоча-влак, могай калык гыч улмышт деч вожылде, шочмо йылмыштым тунемыт, тудын дене кугешнат. А меже, марий-влак, нунын деч мо дене ударак улына?! Мый каласем: нимо денат! Тугеже айста чолгарак лийына! Вет чылажат — шкенан кидыште! Шочмо йылмынам пагалаш да тудын дене мӧҥгыштӧ гына огыл, а чыла верыштат вожылде мутланаш тӱҥалына гын, моло-влак мемнамат, йылмынамат пагалаш тӱҥалыт. Айста тугеже шкенам да йылмынам утыр пагалаш тӱҥалына, марий книгам, «Ончыко», «Марий Эл», «Кугарня», «Ямде лий» да моло газет ден журналым налаш да лудаш тӱҥалына.

2014 ийлан Мер Каҥаш марий калыкым, тудын йылмыжым, тӱвыражым да кугезе йӱлажым арален кодымо да вияҥдыме шотышто ятыр пашам палемден.
Айста шкенам марийлан утларак шотлаш тӱҥалына!
Пашана ушныжо!

Статья эн ончыч «Марий Эл» газетыште лектын.