Йошкар-Ола гыч Мер Каҥашын еҥже-влак 3 августышто Киров кундем Малмыж районын Кугу Кетек ялышкыже Акпатыр кумалмашке миен коштыныт.

«Малмыж калык шнуй Акпатырым ок мондо. Август тылзын икымше шуматкечын тудым шарныме да тудлан товатлыме кече семын палемден. Ты кечын Марий Эл, Татарстан, Удмурт, Башкортостан республикыла гыч калык тышке чумырга».

Таче калыкым порын вашлийыт Валерий Соловьёвын Владимир шольыжо, верысе школ директор Евгений Поткин, верысе администраций вуйлатыше-влак. Акпатыр кумалтыш деч вара уна-влакым школ столовыйышто поян сий дене сийлат. Вара кумылан-влакше Малмыж олашке Полтыш курыкыш кудале. А Кугу Кетекыште каствелеш концерт лие – верысе артист-влак выступатлышт. Пайрем фейерверк дене иктешлалте.


Марий, одо, татар, руш, чуваш… Акпатыр он тӱрлӧ калыкым иктыш ушен шога. Тиде арам огыл, вет Акпатыр – марий князьын эргыже – ачажын ӱмыржӧ Иван Грозныйын Озаҥ олам налмыж годым кӱрылтмеке, ачажын йолташыжын, кугун пагалыме татар мурзан, ешыштыже кушкын. Мурза нӧргӧ Акпатырым да шкенжын кок эргыжым Озаҥ оласе сӧй пуламыр гыч утара. Тыге воза «Ший мундыра» книгаштыже Тӱҥ онаеҥ Александр Таныгин.

«Мурза марий икшывым шке эргыж шотеш ужын. Эрыкан ласка илышым тыланен, тудо Алкий, Ший эргыж дене ик ешыш ушнат. Иквереш кечывалвелыш каят. Тыге мурза эргыж-влакым Самаркандыш конда. Нуно кумытынат Медресетыште шинчымашым яра налыныт… Тиде мусульман калык-влакын кыдалаш да кӱшыл школышт лийын…

Акпатыр тыште медицина шотышто пеш кугу шинчымашым налын… айдемым, вольыкым чер деч эмлаш тунемын. Эм шотеш пӱртӱс поянлыкым кучылтын… сай травматолог лийын. Кузе вӱр йогымым чарен шогалтыман, кузе кушкедалтше могырышто коваштым ургыман, пален… сай психолог лийын… Айдемын ӱшандарен кертмыже пеш виян лийын.

Акпатырлан Марий мланде деч ӧрдыжсӧ, пошкудо элласе илыш рай семын чучын. Садланак шке калык верч кӧргӧ азапланымыже пеш пӱсӧ лийын.
…кум иза-шоляк лийше Алкий, Ший, Акпатыр шке шочмо кундемышкышт пӧртылыт. Кумытынат кумда тӱняончалтыш, сай шинчымаш, шкем кучен моштымо дене ойыртемалтыныт. Нуно вигак руш кугыжаныш дене чаткан да шот дене кылым ышташ пижыт… Нунылан – кумылянышт Руш кугыжанышын Малмыж кундемысе илыш кышкарым тӱзатыме пашам ӱшанат.

Тунам Малмыж велне пеш шучкын эртыше Черемис сарым але шогалтыме веле лийын.

…XV курым мучаште Малмыж кундемыште 100 тӱжем чоло марий илен. Кузе нуно иленыт? Икте-весылан ваш полшен, каҥашен, кылым кучен… Руш кугыжаныш эн ончычак ты кылым кӱрышташ пижын… ик ужашым Акпатырлан, весым татар Алкийлан, кумшым Шийлан кучыктен… Тылеч вара ныл курым эртен… Малмыж кундемыште, марий калыкын ик ужашыже веле шке тӱп йылмыж дене кутыра, марий улмо умылымашыжым, йӱлажым, тӱвыра поянлыкшым арала…

Акпатыр калык кумылым савырен моштышо лийын. Тудо эмлен, сусыр чоным эрат-касат паремден арален. Тунамак Руш кугыжанышын инанен пуымо пашажым шуктен. Калыклан илем-шамычым чоҥаш да нуным ял семын вияҥдаш полшен. Ӱден-куралме пасум угыч почаш, олык лапым, кумалме отым аралаш кӱлын. Тыныс илышысе пашам тудо устан ыштен шоген. Тыге Малмыж кундемысе калыкна угычын йолымбаке шогалын. Мутат уке, Акпатыр шкенжын иза-шольылан шотлымо Алкий да Ший дене келшен илен. Нунын калыкшат Акпатырлан ӱшанен…

Кум иза-шольын ош тӱня гычын кайымышт деч вара кажныштым ончылгочын палемдыме верышке тоеныт. Акпатырым кӱкшӧ Кетек курыкын олык велысе могырыштыжо тоеныт. Вестӱняшке каен гынат, тудын шӱгарже деке полышым йодын толмо корно ынде ныл курым эре такыртыме…

Илышнам пужен-чоҥымо ийлаште Акпатыр деке корным кумдаҥден шогышо, тудын нерген поро шарнымашым калык чонышто у вий дене ылыжтыше айдемылан бизнесъеҥ Валерий Соловьёвым шотлыман. Тудо шкежат неле жапыштыже уло шӱм-чон дене Акпатыр деч йодын моштен, товатлен. Бизнес пашаже Российын кумда аҥажым авалтен: Озаҥ, Набережные Челны, Екатеринбург, Челябинск да моло вереат ужалыме-налме пашам ворандарен. Валерий Аркадьевич Акпатыр гаяк воктен улшо иза-шольыжым шке пашажлан кумылаҥден моштен.

Пашажым волгалтарымыжлан Акпатыр чочо ончылан вуйым савен, полышыжлан тауштен илен. Шке вийже дене чапкӱм шогалтен, Акпатырын шыртшым (образшым) бронза дене велыктен. Сылнын сӧрастарым палисадник йыр пеледышым шындыме. Акпатырын кийыме вержым левыдыш оҥа дене келыштарен, мотор деч мотор шопшарым (беседкым) ыштен. Калыкланат каныме верым сӧрастарен: теҥгылым, ӱстелым шындылын – шке шотан ансамбль…

…Акпатырын кийыме шнуй мландыште марий айдеме шкенжын кӧ улмыжым сайынрак умыла, чонжо ласкалыкым муэш. Ончыкшымат тышке калыкна вий-куатым йодын кумалаш толаш тӱҥалеш».

Материалым ыштыме годым А.Таныгины «Ший мундыра» книгажлан эҥертыме.