13-15 кылмын (ноябрь) Медведево районысо Куяр посёлкышто (Марий Эл) XII марий самырык тукым слёт лийын. Тудым Марий Эл Республикысе самырык-влак политик, спорт да туризм министерстве, Тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерстве, «ВийАр» тӱвыра да келшымаш кыл шотышто мер ушем, «Эр вий» йоча да самырык организаций-влак ушем, Марий Мер Kaҥаш эртареныт.

2009 ийыште шочшо самырык тукым слёт тений латкокымшо гана эртаралте. Тиде пагытыште тудын лектышыжат изи огыл.

• Латик ий жапыште слёт Марий Элын тӱрлӧ районыштыжо эртен, самырык-влакым кундемын поян ойыртемже дене палымым ыштыме, марий шӱлышеш шуарыме, пӱсӧ йодыш-влакым лончылымо. (Лач кок район: Марий Турек да Кужэҥер — слётын эртарыме вер семын ончыкылыклан палемдалт кодыныт.)

• Самырык тукым слёт-влак верлаште эртаралтыт (Юлсер, Провой, Советский районла, 2014 ий гыч Курыкмарий районышто «Кравец» форум, регионласе слёт-влакымат чон вургыж вучена).

• Слётлан кӧра эртарыме вер-влакым тӧрлымӧ да тӱзатыме паша каен шога (илыме суртнам сай могыр гыч веле ончыкташ тыршена).

Черетан XII марий самырык тукым слётыш Марий Эл Республикын тӱрлӧ районжо гыч 70 утла ӱдыр-рвезе чумырген. Элыштына коронавирус чер шарлыме лӱдыкшылан кӧра слётын кажне участникше, эртарыше-влак тестым эртеныт. Тиде амаллан кӧра марий-влакын илыме моло регион гыч самырык тукымым тений вашлийме огыл.

Куяр посёлкысо самырык-влакым патриот шӱлыш дене шуарыше «Авангард» рӱдерыште (ондакше тудо «Каменная речка» санаторий маналтын) слётын участникше-влакым Марий Эл Республикын самырык-влак политик, спорт да туризм министр Л. А. Батюкова, Тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министрын алмаштышыже М. И. Матвеев, Марий Оньыжа Э. В. Александров саламленыт.

2020 ий историйыштына шӧртньӧ буква дене возалтын кодеш: Марий Эллан — 100 ий. Кугу ачамланде сарыште Сеҥымылан -75 ий. Садланак Слётын (вес гана тудым Погарня манын лӱмдаш темлышт) темыжат, поян программыжат мэрий кундемнан эртыкше, лӱмлӧ еҥ-влак, тӱвыра да йӱлана дене кылдалтше лийын.

МОДЫНА ДА ТУНЕМЫНА!

Слёт туныктымаш да тидын годымак модмаш йӧн дене эртаралте. Участник-влак тӱрлӧ йот йылме гыч пурышо (синквейн, квиз, квест, дебат) модыш дене шке вий-ыштым тергышт (онай йӧн-влак, нуно самырык-влак дене пашам ышташ моткоч келшыше улыт). Шижалтеш: кажне слётчик шке шочмо вер-шӧржым йӧрата, тудын тӱзланымыж нерген азаплана. Садланак «Марий кундемыштына 10 ий гыч мотай вашталтыш-влак лийыт?» кокымшо йодышлан вашмут кужун ыш вучыкто. Нуным ойырен палемдыме шуэш. Провой кундемыште пристаньым тӧрлат, теплоход-влак турист-влакым кондаш тӱҥалыт, туризм вияҥеш. Килемар районышто петыралтше эмлымвер-влакым уэш почыт, черланыше-влак шагалемыт. Курыкмарийыште куштырам сырьёш савырыше (перерабатыватлыше) завод почылтеш. Тидлан кӧра у пашавер лектеш, марий пӱртӱсна яндарештеш, экономике вияҥеш. Медведево районышто илыше ӱдыр-рвезе-влак инноваций сынан йоча эмлымвер нерген шонат, эмлызе-влаклан пачерым пуат да районышто сай корным ыштат. Параньга районышто бассейным, У Торъял да Оршанке районлаште спорткомплексым почыт, самырык-влаклан пашавер-влак лектыт, йочасадыш да школыш марий йоча-влак кошташ тӱҥалыт. Кужэнер районышто кажне ялышке газ пура. Советский районын вуйлатышыже (тудын рольжым слётын участникше Фёдоров Данил шке умбакыже нале) каласыш: «Районысо администраций кугу лектышыш шуын. Советский район калык нерген тӱнямбалне палат. Тиде лектышыш самырык-влак пырля ик ой дене пашам ыштен шуынна». Кажне шонымашын илаш да илышыш шыҥдаралташ праваже уло.

Икманаш, шонымаш ятыр, ынде кузе тудым илышыш шыҥдараш?

ВАШМУТ: проект пашам

вияндаш. Слётчик-влак, тушкалан (командылан) шелалтын, волонтёр проектым ямдылышт. Нунын коклаште турист маршрут, экологий проект, корным тбрлымаш да молат. Мутлан, Марий Турек, Шернур да Параньга районлам турист маршрут дене ушаш лиеш (Шернурышто Йӱштӧ Кугызан илемже, Параньга районышто Пеледыш пайрем да Сабантуй пайрем-влак, Марий Турекыште Сардаял могырышто эртаралтше форум.)

Проект-влакым лончылен, паша умбакыже шуйныш. Икмы-няр проектын авторжо-влак шке ямде проектышт дене палдарышт. Мутлан, Валентина Семёнова «100 ийлан — 100 пӧлек» гоч слётчик-влакым шонаш таратыш: могай пӧлекым кундемлан ышташ лиеш? Темлымаш-влакат йонгышт: шочшо икшывым Мариэлочка манаш але машинаш 100 ий дене саламлымаш наклейкым пижыкташ да молат. Алина Хорошавина йӧратыме хобби пашаш савырныме дене пал-дарен да вургемыш марий тӱрым сӱретлыме арвер-влакым ончыктен. Анастасия Сунгурова у да ӱ буква-влакын кӱлешлыкшым рашемдыш. Буква ӱмбалан точкым монден кодымаш еҥ-влакын умылыдымашке шуктымым ойлыш. Мутлан, ушан йолташ да ӱшан йолташ (мутын значенийжак вашталтеш) да молат.

Зоя Дудина да Алёна (Елена) Иванова «Кеҥеж сылнымутчо» проектын лектышыж дене палдареныт тын, Эльвира Куклина «Кувавайын шондыкшо» социальный проект гоч илалшым да самырыкъеҥым ушымо нерген ойлен.

КАНЫШ ОЛМЕШ — КВИЗ

Слёт жапыште каналташ жап чылт уке. Ончылно — квиз. Йот мут пылышым кереш, садлан уш-акылым тергыше модыш манын палемдем. Ӱдыр-рвезе-влак кандаш тӱшкам чоҥышт. Йодыш-влакым Т. Евсеев лӱмеш калыкле тоштерын пашаеҥже Надежда Васканова ямдылен. Йодыш-влак 5 ужаш гыч шогеныт, тидын годым кажныштыже — 5 йодыш. Самырык-влак ребус йӧн дене туштымо йодыш-влаклан вашмутым писынрак муыт тын, лӱмлӧ еҥ-влакым начаррак палат. Чумыр модышышто 39 баллым погаш лийын, но 27 балл дене «Тулвий» команде икымше верым налын.

ЧЫЛА НЕРГЕН — РАШ ДА ЧЫН

Сӱретче Иван Ямбердов марий философий дене палдарыш. Алина Хорошавина курчак-влакым ышташ туныктыш (рвезе-влакат тиде пашаш кумылын ушнышт). Надежда Васканова марий еш, сӱан, еш кыл мо дене ойыртемалтеш кумдан, Зоя Михайловна Дудина сылнымутын сылнылыкше нерген оҥайын, Эдуард Васильевич Александров марий ешыште марий йоча-влакым куштымо нерген раш ойленыт.

Слёт годым Марий кугыжаныш университет пеленысе «Воскресение» кычалше отрядын участникше-влак дене вашлиймаш лийын. Ну но шке пашашт дене палдареныт, экспедицийлаште мумо сар ӱзгар-влакым ончыктеныт. Россий кӱкшытыштӧ тӱрлӧ сеҥымаш нерген вуйлатышышт Пётр Бусыгин кугешнен ойлен.

«МАРИЙ. КӦ ME УЛЫНА?»

Зоя Дудинан шарнымашеш кодшо лекцийже. Икмыняр ойжо-влак ушыштем лакемалт кодыч: марий еҥ шкенжын тукымжым шым укш марте палышаш, вӱр варналтшаш огыл, уке гын азап лийын сеҥа. Илышнам шке чоҥышаш улына, кажне кечын, кажне татыште, уке гын тудым весе-влак мемнан олмеш чоҥат. Коча-кованан чон погыштым ме шке кучышаш улына, йот еҥ пурен, йомдарен кертеш. Кокытеланен, илышыште шагалже мом ыштен кертат, садлан чыным палыман да тудым кучен илыман. Лектор кажне ойжым сай пример-влак дене пеҥгыдемдыш.

Зоя Михайловна тарватен керте самырык-влакым да мемнамат (организатор-влакым) кызытсе илышна нерген шоналташ. Эртарыме анкетыште слётчик-влак тудын лекцийжым ик эн лектышан да шонаш таратыше семын палемдышт. Волжск кундем гыч толшо Александр Ямбаев Зоя Михайловналан йодышым пуыш: «Тыланда Марий Эл нерген кинолан сценарийым возаш йодыт гын, возеда ыле мо?» Мотай марий ончылъен тидлан тореш лиеш?! Саша слётын программыжым сай пала улмаш, икмыняр шагат гыч вашлиймашыш «Наследие. Марий Эл» фильмым ыштыше-влак (режисёр-влак Андрей Огородников, Юрий Жиров да ик сценаристше Александр Акилбаев) тольыч.

«НАСЛЕДИЕ. МАРИЙ ЭЛ» ФИЛЬМ

Фильм 12 новелле (ужаш) гыч шога, кажныже — чапланыше айдеме нерген. Теве ончылнына И. П. Петров калыклан Марий автоном область почмо нерген Декретым лудеш, Йыван Кырла «Путёвка в жизнь» киношто войзалтеш, С. Г. Чавайн «Элнет» романжым «Корно» манын лӱмдаш шона, С. Р. Суворов сарыште илаш-колаш кучедалеш да молат. Фильм пеш писын эртен кайыш, ончымо шуэш ыле эше.

Куандарыш марий пӱртӱснан куатше, фильмыш ойыртемалтше марий тӱсым пуртыш, но тидын годымак чонлан лапкан чучо: марий йылмынам шагал кучылтыч.

ЧАПЛАНЕ, ТӰЗЛАНЕ, МАРИЙ ЙЫЛМЫНА!

«Марий йылмынан, тӱвыранан ончыкылыкшо уло але уке?» теме дене самырык тукым ӱчашымаш (дебаты) жапыште ятыр жап мутланыш. Эртарыше — тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерствыште пӧлка вуйлатыше Игорь Геннадьевич Садовин.

Тиде йодыш кугыеҥым веде огыл, самырыкымат моткоч чот тургыжландара. Йоча ик руш йылмым огыл, а кок йылмым палаш тӱҥалеш гын, мо удаже? Марий йылмым палаш огыда тӱҥал гын, кугезыда ончылно намыс огыл мо? Марий акцент дене кутырымылан вожылына — курык коклаште илыше калык тидын нерген огешат шоналте. Тиде да моло пӱсӧ ой-влакым самырык-влак ойлышт. Параньга кундем гыч толшо Анастасия Сунгурова пенгыдемден кодыш: «Марий йылме огеш йом, ме огына пу тидым ышташ!»

ИКТЕ-ВЕСЕ ДЕКЕ УНАЛА

Тений слётчик-влаклан мбнгы-сб паша пуалтын: шке район дене палдараш. Курыкмарий гыч толшо ӱдыр-рвезе-влак кравец кочкыш дене кугешнен, шке могырышт дене моктаненыт гын, Советский районын ӱдыр-рвезыже Екатерина Рябинина да Даниил Фёдоров шке кундемын шочшыжо Анатолий Луппов, Зоя Берникова да моло чапланыше еҥ-влак нерген кугешнен ойленыт. Провой кундем гыч Анастасия Алексеева да Марина Кулакова шке кундемысе сӱан вургемым чиен, шке могыр семым йонгалтареныт…
Икманаш, уло марий самырык тукымын вийже. Тудым виктарен да наҥгаен моштыман.

Йӱла почеш слёт шке гимнже дене мучашлалте. Икымше слётыштак шочшо (мутшо Раисия Сунгурован, семже Геннадий Григорьевын) муро тачат погынышо калыкым иктеш уша, слётын пытартыш кечыштыже шинчавӱдым йоктара. Ме ӱшанена: кум кечыште ик шӱлыш дене илыше ӱдыр-рвезе-влак чӱчкыдын вашлияш да верлаште марий улмым, марий паша дене калыкым нӧлташ тӱҥалыт.

Лектышым вучена!