Перепись манмет – ЧОТ/ШОТ – экваторыш шуо, пел-тылзе эртыш.

Нелын кая. Молан манаш гын, ятыр еҥ кудышто уке: кӧжӧ паша гыч толын огыл; кӧжӧ вес верыште ила, пачержым квартирантлан, але командировочный-влаклан пуа; але пачер чылт яра шога. Чояланыше-влакат лектыт: «Я на госуслугах проголосовала». «В этом случае на моём планшете информация появилась бы, а её нет». Пӧръеҥже тудым шылтален ончале да «Ладно, перепишемся» мане. Шке, йочаже да ватыже олмеш чыла вашештыш. Ӱдырамашет марий калык гыч улмашын. Эх, торта, шоналтышым, чояжымат ыштен от мошто. Йочашт, мутат уке, рушлан возалтыныт.

Олаште илыше марий-влакым йомдараш огыл манын шкланем тыгай тактикым налынам. Кунам «Ваш родной язык» йодышет лектеш рушаҥше марийын реакций тӱрлӧ. Иктыже: «Мой сын в детстве говорил по-марийски, но потом перестал». «Изначально же говорил?». «Да». «Тогда ставим родным язык родителей?». «Пусть будет так». Тиддеч вара «Ваша национальная принадлежность» йодышлан вашмут вигак шочеш: «Мари». Весе ойла: «Мои дети с детства говорят только на русском, в городе выросли». «Но они марийского происхождения?» «Ну да». «Тогда какую национальность ставим?». «Наверное, мари». Тыге изин-изин, чаткан-чаткан марий еҥым шочмо аланыште кодаш тыршем.

Кумшо ӱдырамашым савырал шым керт. Кок йочаже уло, кок пӧръеҥ деч. Кугуракшым вигак мари манын возыктыш, весыжым ыш пу:  «Тудын ачаже руш, шкежат руш чуриян, шкенжым «я – русский» манеш. Тек руш лиеш». Ӱдырамаш сылне чуриян, рушла чын кутыра, пуйто артистлан тунемын. Уке, стройкышто пашам ышта. Оршанке районысо ӱдыр, руш коклаште илен рушла сайын тунемын.

Теве, лудшо йолташ, кушто ме марийлыкым йомдарена — ӱдырамаш тӱня гоч! Ӱдырамаш йочам ышта, шке шӧржӧ дене пукша  да йочалан оза лиеш: «Руш йылмым тунемеш гын, школышто каныльрак лиеш». Тыге марий ӱдырамаш шкенжым лыпландара. А йочаже иктаж 20-25 ий гыч каласа: «Меня родители марийскому не научили». Тиде – финал, калык тыге йомеш. 

Кок еҥ мыйым ӧрыктарыш.

Кугу капан самырык пӧръеҥ (доцент гай чучеш) писын да чаткан вашмут-влакым пуа: «Кроме русского, какими языками владеете? – Никаким», «Ваш родной язык? – Русский», «Ваша национальная принадлежность? – Мари». Пауза. Мыйже: «Не понял». Тудо: «Мой отец мари, значит и я мари. Степанов, на Марийском телевидении работал, слышали про такого?!». Мыйже, «да» маньым, умбаке вашмут-влакым перкален шуктышым да чеверласышым. Уф, вот находка!

Галина Ласточкина, переписчик семын коштшо, тудат тыгай пример-влакым конда: родной язык – русский, национальность – мари… Тыгайже мыйым куандара.

Изирак капан руш фамилиян ӱдырамаш пачер гыч лекте: «Домой не приглашаю, там дезинфекция идёт. Какие у Вас вопросы? Много?» «Сорок. Но мы быстро пройдём». Йылме шотышто Степановын эргыже семынак вашешта, национальность шотышто «мари» ойла. Мыйын адак ступор: «У Вас чистый русский говор, а лицо универсальное: русское, татарское, марийское – не понять». «Я моркинская мари, меня в русскую семью на воспитание отдали». Теве кузе улмаш, монден огыл кушеч лекмыжым! Мыйым палыш: «Вы, публичное лицо, вас по телевизору показывают». Тугеже рушаҥше-влакетат марий передачым ончат-ыс. Журналист-влак, тидым шотыш налын, рушаҥше марий тӱнялан ала-мом посна ямдылыман. Мый гын, «Марий сандалык» журналыш Сергей Шанчаралан иктаж-мом тыгайым темлем.

Вес подъездыште марий чуриян ӱдырамаш (капыште — халат, йолышто – тапочко, кидыште – кӱмыж) 4-ше пачаш гыч писын гына ӱлыкӧ вола. Мыйже: «Я к Вам потом зайду. Какая квартира?» «Я никого не пущу». Очыни, пошкудо ӱдырамаш деке изиш гына «подылаш» миен, садлан вожылын. Пачерым ыш поч, пураш ыш логал. Тыге ме, марий калык, реально ик марий еҥым йомдарышна.

Мочаев, шке ешыштет могай ситуаций? – йодыш лектын кертеш. Мыйын лачок манын кертам. Пачерыште ватем дене коктын веле кодын улына. Изи ӱдырем кок эргышт дене вес уремыште илат, но пропискым вашталтен огытыл. Кузе лияш – йодыш уке. Ӱдырем кодшо перепись годымак «мари» возалтын ыле («Я папу решила поддержать, марийцев мало»), кызытат тореш ок лий, шоналтышым. Кок уныкам марла кутырат. «Госуслуги» портал гочын чылаштым «мари» манын возышым. Ватем гына руш калыкыште кодышым. Мо оҥайже: ачаже – мордва гыч, аваже – казак кашак гыч, чыла йочашт (8-9) рушлан шотлалтыт.   

Теве тыгай марий тактике. Нигӧм ондален омыл, нигӧлан утым (шоякым) возен омыл, а шкланна пайдам ыштенам шонем.

МОЧАЕВ Валерий, оналмаш.

2021, шыжа, 31.