14 шыжан У Торъял районысо тӱвыра да каныме пӧртыштӧ верысе марий активын погынымашыже эртен. Регистраций почеш 35 еҥ лийын.

Нуно Тӱҥ онаеҥ Таныгин Александр Ивановичын сугыньжо деч вара Мер Каҥашын еҥже, Небогатиков Евгений Викторовичын, ойлымыжым колыштыч. Тудо 11-ше Погынын пашаж дене, У Торъял районысо илыш дене палдарыш. Регистраций годым эртаралтше анкетирований оҥай сӱретым ончыктен: 35 погынышо кокла гыч 27-ше районысо «Ялысе увер» газетым налыт, 16 – «Марий Эл» да «Кугарня» газетым, 8 – «Ончыко» журналым, 1 – «Кече» журналым. Марий вургемым тиде тылзыште 15 еҥ чиен, пел ий ончыч – 7 еҥ, ик ий эртен – 3, йӧршын огыт чий – 8 еҥ. «Икшыве да уныкада марла кутырат мо» йодышлан 26 поро вашмут пурен. Ик шот дене сӱретше начар огыл, но чолга марий еҥ-влакынат «марий дефицит» лектын гын, молышт мо дене куандарат? Уло-уло мо нерген активлан вуйыштым пудыраташ.

Докладчикын кочо шомакшымат шарналтыде ок лий: «…йоча шочмекше эше огеш пале: тудо рвезе але ӱдыр, тудо руш але марий. Илен-толын веле чылажат тудлан почылтеш. Айста шоналтена, могай жапыште да кӧ тудлан ойлышаш: тый марий икшыве улат, тый марла шонет, тый марла кутырет, тыйын ачат-ават марий, тыйын кугезе-влакет марий лийыныт… Тый марий улат! Айдеме илыш корныштыжо лӱмым, фамилийым вашталтен сеҥа. Но кунам тудо шочмо вержым, тукымжым але шочмо йылмыжым монда – тиде кугу йоҥылыш. Тиде эн ондак ача-аван йоҥылышыжо да титакше. Чылаж годымак ме шкланна тыгай йодышым шындена мо? Маныт: «жап кызыт тыгай», «чылан рушла кутырат да мыйынат икшыве рушла сайын кутырен моштыжо», «марий йылмыже молан кӱлеш?» да тулеч моло. Ала-кӧм, эре весым титаклена. Жапым, школым, вуйлатышым… Кеч-кӧм, шкеннам гына огыл».

Мочаева Любовь Васильевна, У Торъял кыдалаш школын марий йылмым туныктышыжо палдарыш: школ директорым вашталтыме деч вара коллективыште марий йылме ваштареш шогышо-влак лыпланышт. Марий йылмым тунемаш але тунемаш огыл — таче ача-ава-влак деч шога, нуно заявленийым возат. Тачылан 5-7 класслаште 135 йоча марий кугыжаныш йылмым да ИКН-м тунемыт. Мутат уке, тидыже шочмо йылме урокым нигузе алмаштен огеш керт.

Соколова Роза Семёновна, районысо тӱвыра да каныме пӧртын пашаеҥже тӱвыра паша лектыш дене палдарыш.

Егошин Александр Яковлевич, Марий Элын ожнысо ялозанлык министрже, марий калыкым пашаче калык семын моктыш.

Блиной Василий Гаврилович, онаеҥ, Юмылан пелештыме мутым эн шерге поянлык семын палемдыш.   

Мочаев Валерий Александрович, икымше оналмаш, «Марийский мир — Марий сандалык» журналын тӱҥ редакторжо, калыкын ончыкылыкшо йодышым тарватыш. «Мемнан поянлыкна илен лекташ ситыше: марий Юмо-влакым кудалтен-йомдарен огынал, кӱсотыш калык коштеш, онаеҥ-влак кушкыт; эртыкым шымлымашке келгын пурен огытыл гынат, мо палымыштат кугешнаш сита; финн-угор тӱняште тӱвырана (сымыктыш, сылнымут, театр, эстраде, кочкыш, вургем, муро, куштымаш…) тачылан ик эн сылне; шке лывырге йылмына уло. Туге гынат калыкна иземын толеш. 2002 гыч 2008 ий марте ме Российыште 57 тӱжем утла еҥым йомдарышна. Тидыже ныл У Торъял районлан ситыше калык. Ынде умыледа могай шучко сӱрет?!  Тыште ӱдырамашын моткоч кугу рольжо палдырна. Йочам шагал ыштеда, шкланда илаш тӧчеда. Умылыза, татар ӱдырамаш марий йочам огеш ыште, тиде мемнан сомылна.  Тиде проблеме-влакым пален, уло марий актив, уло калык ончылно тыгай задаче-влак шындалтыт: 1) йочам шочыкташ; 2) шочмо йылмылан туныкташ; 3) тамгалаш. Тамгалымаш шотышто. Таче шочмо кагазыште, паспортыште национальностьым огыт возо, тидым перепись гына ончыкта. Калык чотым шотлымаш кампаний вашке толеш – 2021 ийыште, шошым. Марий актив тышке шке вийжым пыштышаш. Переписчик радамыш пурыза, йоҥылышым ышташ ида пу. Тидын нерген «Марий сандалык» журналыште келге статья савыкталтын, лудса. Тиде номерым таче те регистраций годым налында.  Йолташ-влак, калык семын кодаш мемнан вийна уло, кумылна гына лийже».

Мочаев В. А. Мер Каҥашын Чап Кагазшым Небогатиков Е. В.-лан кучыктыш да палемдыш: «Торъял район – ик эн марий район. Тыште эн виян юмыӥӱла общине (вуйжо – Блинов В. Г.), тыште марий калыкын тӱҥ онаеҥже ила (Таныгин А. И.). Небогатиков йолташын вуйлатыме активше чолгалыкым ончыкта». Мер Каҥашын Таумутшо дене кок мужыр: Анатолий Степанович ден Роза Леонтьевна Блиновмыт да Николай Васильевич ден Роза Степановна Глушковыт; онаеҥ Матвеев Виталий Сергеевич палемдалтыныт. 

Тиддеч вара районысо администрацийын да районысо Депутат Погынын шергакан кагазше-влак дене моло активист-влак палемдалтыныт; изи гына марий концерт шындалте. 

Погынымаш кок шагат пеле йотке эртыш, но марий активист-влак пӧрт гыч каяш ышт вашке: коридорышто мом каласен шуктымо огыл, кӧ мом умылен огыл, моло йодыш-влакым радамлышт.

Ме, марий-влак, каҥашыше калык улына. Пырля каҥашен шагалрак йоҥылышым ыштена.

Валерий Ямбарс