Тений идым (сентябрь) тылзын 27-30 кечынже Сыктывкарыште (Коми Республик) Россий Федерацийысе финн-угор калык-влакын погынышт эртен. Тудым Российысе финн-угор калык-влакын ассоциацийже (АФУН РФ) чумырен.

Тушко Марий кундем гыч шымлызе, краевед, туныктышо, журналист, кугыжаныш да мер пашаеҥ, культурышто тыршыше, адвокат, пашадыме еҥ-влак (чумыржо 23 еҥ) миеныт.Погынышто марий мер пашам, тыгак финн-угор калык-влакын тӱвыраштым, йылмыштым, йӱлаштым аралыме да вияҥдыме корным тӱрлӧ шӧрын гыч аклаш, вес шинчаончалтыш дене ужаш йӧн лийын.

Форумыш элнан 43 регионжо гыч 204 делегат миен.

Марий Эл гыч лийыныт: РФ АФУН каҥашын еҥже – 3, делегат — 10, эксперт – 5, кидмастар – 2, мурызо – 2, книга выставке дене – 1.

Погынышто сайленыт:

РФ АФУН вуйлатышылан – Тултаев Пётр Николаевичым (Саранск олан мэрже),

вуйлатышын алмаштышыжлан – Васютин Михил Зиновьевичым (Марий Эл Республикысе правительстве вуйлатышын икымше алмаштышыже),

Каҥашыш — 47 еҥым (тышеч шымытше — марий),

Президиумыш – 16 еҥым (нылытше — марий),

Ревизионный комиссийыш – 3 еҥым (иктыже — марий).

Пленар заседанийыште кажне калык деч мутым налше еҥ шочмо йылмыж дене (АФУН-ын погыныштыжо ончыч эре рушла йоҥген) ойлен. Тыгайже икымше гана лийын. Делегат-влак рушлаш кусарымым колыштыныт.

РФ президент администраций вуйлатышын алмаштышыже, наций-влак кокласе кыл шотышто президент пеленысе советын президиумжым вуйлатыше М. Магомедовын, Национальность-влак паша шотышто федеральный агентствым вуйлатыше И. Бариновын, Коми Республикым вуйлатыше С. Гапликовын саламлыме мутым ойлымышт, тыгак П. Тултаевын докладше да погынышто озаланыше шӱлыш гыч теве мом пеҥгыдемден каласаш лиеш. Российысе финн-угор толкын калык-влак кокласе келшымаш кылым пеҥгыдемдымашке палынак надырым пышта, да толкынын шуымо паша лектышыжым федерал да регион кӱкшытыштӧ шотыш налыт. Российысе финн-угор калык-влак кугыжанышнан, йылме да культур поянлыкын икоян да тичмашлык улмыштым арален кодымаште шке велым мутым кучымыштым шижыт. Калыкна-влакын тӱшкан илыме кундемлаште мер организаций-шамычын йылмым, культурым арален кодымашке виктаралтше пашашт утларак да утларак кумдыкым авалта. П. Тултаев шочмо йылмыла дене учебник-влакым федерал документыш пурташ кӱлмӧ нергенат ойлен.

Тидын годымак ме шке велым умылышаш улына: кызытсе кӱкшыт дене

серлагыман огыл. Калык семын аралалт коднена гын, кече еда тыршыман.

Форумышто марий-влак икоян, икте-весылан эҥертыш лийын моштеныт, чыла гаяк секций ден «йыргешке ӱстел» йыр мутланымашке ушненыт. Шукынжо марий вургемым чиен миеныт, коклаштышт марла мутланеныт. Мурызына-влак дене пырля муреныт, куштеныт, эсогыл «Финноугорий студенчествын миссше» конкурсыштат шкенан ӱдыр верч чотак шогымо. Икоян да шкенан верч лийын моштымо кумылнам ужын, весе-влак «кӧранен» ойленыт. Тиде кумылнаже, икоян улмынаже моло «марий» йодышыштат озаланаш тӱҥалеш гын, ме эшеат сай лектышыш шуын кертына.

Резолюций гыч (нине йодыш дене кылдалтше пашаште полшаш):

Йылме, образований да науко

— финн-угор калык-влакын йылмышт Интернетыште тӱрыс ончыкталтшаш, йылмылам, калык культурым вияҥдымаште увер технологийым кучылтмаште,

— образований, культур да СМИ сфере-влаклан национальный кадрым ямдылыме шот дене целевой программым ямдылаш да пеҥгыдемдымаште,

— шочмо йылме дене возымо ойыртемалтше сылнымутым, тыгак кусарыме литературым савыктен лукмаште,

— шочмо йылмым, литературым, калыкын материальный да кӧргӧ чон поянлык культуржым вияҥдыме да арален кодымо пашаште сай лектышыш шушо мер организаций-влаклан увер да методический полыш.

Культур да этнотуризм

— Россий Федерацийысе финн-угор калык-влакын историй да культур дене кылдалтше документ ден фундамент шымлымаш проект-влак циклым ыштымаште,

— этнокультур туризмым финн-угор этнотур негызеш вияҥдыме пашаште,

— РФ регионлаште финн-угор этнокультур рӱдер ден национально-культурный объединений-влакым ыштымаште да вияҥдымаште

— этноспортым вияҥдымаште.

Экологий да калыкын тазалыкшым аралымаш

— калыкын тазалыкшым шымлыме пашам умбакыже шуяш, еш, ава да икшыве йодышым келгынрак ончаш,

— еш йӱла поянлыкым илышыш пӧртылтымӧ шот дене финн-угор калык-влакын кӧргӧ чон поянлыкыштым шымлымылан грантым налын кертмаште,

— йоча да самырык-влаклан мероприятийым эртарыме годым финн-угор калык-влакын этнопсихологийыштым шотыш налман,

— ялыште тазалыкым аралыме материально-технический базым да кадр потеницалым пеҥгыдемдымаште.

СМИ да увер технологий

— РФ-ысе финн-угор да самодий калык-влакын историйышт, этнографийышт, фольклорышт дене документ-влак сборник ден материалым, национальный журнал ден газетым ямдылымаште да савыктымаште,

— РФ калык-влакын историй да культур йӱлашт дене палдарыше «Россия, любовь моя!» передаче-влак циклым угыч ямдылаш тӱҥалме пашам тарваташ,

— регионласе телерадиокмпанийыласе вещаний сеткыште финн-угор йылмыла дене эфир жапым шукемдымаште.

Кӧргӧ чон поянлык да самырык-влакым патриот шӱлышеш куштымаш

— финн-угор самырык тукымын Каҥашыжым ыштымаште,

— самырык-влак коклаште калыкна-влакын пеҥгыдемдалтше поянлыкшым шарымаште,

— самырык-влакын мер организацийышт ден кучем орган-влакын вашлиймашыштым эртарымаште,

— вуйлатыше кадрым да вуйлатыше резервым ямдылыме регионысо программыш финн-угор самырык тукымым ушымаште.

Социальный партнёрство да бизнес

— калыкна-влакын йӱлаш пурышо промысел ден ремеслоштым аралымашке да вияҥдымашке виктаралтше бизнес-проект ден законодательный инициативылан

«Ҥ» буква дене тӱҥалше икымше мут – ҥанасан.

Але марте самодий группыш пурышо ты калыкым «нганасан» маныт ыле. Тиде мут кузерак йоҥгалтмым Марий Эл гыч делегат Чемышев Андрей Валерьевич погынышто лийше ты калык деч делегат-влак дене кутырымаште рашемден. Ты йылме дене мутланыше-влак чынже денак тӱҥалтыште «нг» огыл, а «ҥ» буквам ойлат. Варажым тудо марий йылмызе-влак денат каҥашен. Шукынжо келшеныт: «ҥанасан» мутышто икымше буква «ҥ» лийшаш.

Пехметова Светлана Фёдоровна,

РФ АФУН-ын Марий Элысе пӧлкажым вуйлатыше.