Эртен кайыш 11-ше Самырыктукым слёт. Могайрак тудо лийын? Чыла шонымаш шукталтын мо? Нине да моло йодыш-влаклан вашмутым Марий Оньыжа Эдуард Васильевич Александров, слётын организаторжо Елена Александровна Иванова, слётчик да лужавуй-влак деч йодынна.

Марий Оньыжа Эдуард Васильевич Александров.

— Эдуард Васильевич, тенийсе самырыктукым слёт мо дене ойыртемалтше лийын?

— Кажне погарня (слёт) шке темыж дене ойыртемалтеш. 11-ше погарнян (слётын) темыже тыгай ыле «Ял: тӱвыралан поян, куатле виян, мыйын! / Село: активное, культурное, моё!». Тенийсе погарня Морко район Унчо кундемыште, 2019 ийын финно-угор тӱнян тӱвыра рӱдӧ олаштыже эртен. Тыгай лӱмым нумалше верыште Россий кӱкшытан погарням эртарымаш моткоч кугу ойыртемлан шотлем.

— Слётын чыла шонымашыже шукталтын мо?

— Кугу пашам тӱҥалмеке шуко шонымаш пашаш пышталтеш. Но чаманен каласаш логалеш: кажне пашаште изи да ситыдымаш лектеш. Тений учатник-влак ятырлан шукырак улыт ыле гынат, Марий Элысе самырык-влаклан кӧра. Российысе регионла гыч делегаций-влак адакат шагал лийыныт. Самырык-влакым мер пашаш ушнымо нерген конференцийлаште, форумлаште эре ойлена, но илышыште мер пашам шуктышо кугырак-влак шагалын воктенышт самырык еҥ-влакым кушта-туныкта. Сандене погынымаш-влакым эртарыме годым самырык-влакым муаш йосӧ.

— Могайрак слётчик-влак лийыныт?

— Слётчик-влак тӱрлӧ лийыныт. Опытанат лийыныт. Лийыныт тыгаят, кудышт дене эше пашам ышташ кӱлеш. Ӱшанен кодам, нуно вес погарняш толыт да кӱкшырак аклалтыт. Погарнян темыжлан келшыше участник-влак шукын улыт ыле. Лийыныт слётчик-влак коклаште тыгаят, кудышт финн-угор сем фестивальыште пеш виян шкеныштым ончыктышт.

— Слёт деч могай шарнымаш кодын?

— Погарня деч моткоч поро шарнымаш кодо. Тиде сылне вер, пӱртус, калык. Тыгак оргкомитетын виян, икоян пашам ыштымыже. Кугу таум каласынем чылаштлан, кӧ тиде погарням чумырымашке, пашам ыштымашке да эртарен колтымашке вийжым пыштен. Ӱшанен кодам, вес ийынат тиде виян команде 12-шо Россий кӱкшытан самырыктукымын погарняжым эртарымашке ушна да эшеат чаплырак эртара.

Алёна Иванова, слётын организаторжо, Марий Эл Республикысе тӱвыра да келшымаш кыл шотышто регионысо «ВийАр» мер ушемын председательже:

Тений Россий кӱкшытан марий самырыктукым слёт латикымше ыле. Ушештарем, икымше гана тудо 2009 ийыште Морко районысо Октябрьский посёлкышто эртен. Ты гана элнан тӱрлö кундемже гыч уна-влакым Унчо кундем вашлийын. Кажне ийын слёт ойыртемалтеш: вес верыште, вес районышто эрта, тудым ямдылыме пашашке вес еҥ-влак ушнат, у участник-влак толыт, у да ойыртемалтше программым темлат, паша радам вашталтеш, у проект-влак шочыт. Лектыш нерген ойлыш гын, тудым ме икмыняр жап эртымеке ужына.

Иза-шольӧ йӧратымаш кӱ пырдыж дечат чоткыдо. Кугуракше изиракым туныкта, опытшо дене палдара. Икманаш, илышыште вашлиялтше тӱрлӧ йӧсым пырля эртат. Эн тӱҥжӧ икте-весышт дечын тунемыт. Лач тыгай шонымаш дене эртаралтеш Россий кӱкшытан марий самырыктукым слёт. Арня жапыште ӱдыр-рвезе-влаклан кумда программым ямдылыме ыле. Тудо икмыняр ужаш гыч шоген: туныктымо, тӱвыра да спорт.

Туныктымо программе нерген ойлаш гын, тудо моло ий дене таҥастарымаште кумдарак лийын: лекций, семинар, тренинг, мастер-класс-влак. Лектор-влак тӱрлὅ кундем гыч лийыныт, тӱрлὅ направлений дене шке пашаштым виктареныт. Еш коласе кыл шотышто Ханты-Мансийск гыч психологий наука кандидат Нина Айварова каласкален. Озаҥ ола гыч режиссёр да сценарист, психолог, кинокритик Антон Шутов тренинг-влакым эртарен, кино-влакым ончыктен. Филолог да фольклорист, филологий наука доктор Любовь Абукаева моторын да чаткан кузе калык ончылно кутыраш, шкем чаткан кузе кучаш туныктен. «Опора» мер ушемын президентше, эксперт Сергей Дождиков социальный проектым кузе возаш туныктен. Марий Эл Республикысе тӱвыра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министерствыште калык да конфессий-влак кокласе кыл шотышто пöлкан начальникше Игорь Садовин тӱвыра проектын ойыртемже дене палдарен да дебатым эртарен. Экономист, бизнес-проект дене шинчымашым пуышо Надя Казанцева амалкалче корныш кузе шогалаш каласкален, курчакым ышташ туныктен. Унчо гыч «Передовик» озанлык вуйлатыше Юрий Игнатьев марий калыкын эртыме корныжо дене палдарен, ончыкылык илышыже нерген шонаш таратен. Шӱм гыч лекше таум Республикысе «Эрвий» йоча организацийын председательже Маргарита Малановалан каласена. Тудо икымше слёт гычак эре мемнан пелен. Мыланна тудо поро ава гай! Анжелика Филиппова, Лариса Ипулаева, Андрей Алексеев, Надя Ильина–тений лужавуй лийыныт.

Тенийсе слётын девизше – «Ял: тӱвыралан поян, куатле виян, мыйын». Черетан Россий кӱкшытан марий самырыктукым слёт у шӱдыр-влакым чӱктыш. Моткоч уста да талантан ӱдыр-рвезе-влакым чумырен ыле: куштызо, мурызо, артист, гармончо, сӱретче, тӱрлызö, фотограф, оператор, журналист, сценарист, блогер, туныктышо, тӱрлὅ проект-влакым возышо да тудым илышыш пуртышо.

Участник-влак 16 проектым сереныт, эн сай паша-влакым палемдыме да лишыл жапыште нуным конкурсыш пуат.

Тӱвыра программе нерген ойлаш гын, участник-влак М.Шкетан лӱмеш Марий кугыжаныш драме театрын усталык коллектившын шындыме «Ачийжат-авийжат» спектакльым онченыт, варажым шкештат конкурсышто актёр мастарлыкышт дене палдареныт. Унчо ял дене квест модыш гоч палыме лийыныт. Гармончо-влакын таҥасымашышт, кино кас ятыр еҥын кумылжым савырен. Шкештат репортажым да фильм-влакым войзеныт, туштак ончыктеныт. Кажне кечын кочмыверыште могай гына флеш-моб лийын огыл!

Пӱсӧ ӱчашымаш «Дебаты» модмашыште лийын, кок команде таҥасен. Темыже: «Ял да ола». Икте – ялым арален, чылаштым ялыш илаш да пашам ышташ ӱжын, весе – оласе илышым моктен ойлен. Яндар юж, ялысе мотор пӱртӱс чылаштын кумылжым савырен, ял команде сеҥен.

Слётын паша радамжым Самырык-влаклан финно-угор мурсем фестиваль мучашлен. Кас мучко сылне мурсем йоҥген. Участник-влак тӱрлö кундем гыч лийыныт: Татарстан, Башкортостан, Санкт-Петербург да Нижневартовск ола, Марий Элын тӱрлö районжо. Поснак поро шарнымашым Эстоний гыч толшо коллектив кода.

Изи вӱд йогын кугу вӱдыш ушна, изи кумыл кугум шочыкта, изи тул да тыгодым йӧратымаш тул кугу ӱшаным пуа. Кеч-кӧат кеч-могай тӱҥалме пашаште сай лектышым вуча. Тек тиде кумыл мемнан тӱҥалме пашанам умбакыже шуяш кумылаҥден шога, ӱшаным пуа да идалык мучко сеҥымаш-влак дене куандарен шога.

Лариса Ипулаева, лужавуй:

Мый тений кумшо гана слётышто лийынам, кокымшо ий лужавуй семын. Тенийысе слёт мылам у шинчымашым, у йолташ-влакым пуэн. Лекций-влаклан кӧра слётчик-влак куд кече коклаште шкеныштын шонымашыштым вашталтеныт- келгемденыт. Тиде еш нерген шонымаш, тунеммаш нерген да тӱрлӧ йодыш-влак. Мыйын лужаште ик ийготан-влак лийын огытыл (17 ий гыч 32 ияш марте), садланак йӧсырак лийын. Но мучашлан ик еш гай икте-весым умылен илаш тӱҥалынна.

Надежда Ильина, лужавуй:

Лужавуй семын Марий самырыктукым слётышто мый кокымшо гана улам. Шижмашемже моткоч тӱрлӧ сынан. Самырык еҥын кызытсе жапын койышыжат, шонымашыжат вашталтеш. Но марий кумыл огеш йом садак. Мыланем лужавуй лияш моткоч келша. Моткоч шерге, илышыште кӱлешан опытым погем. Тиде гана икымше «Унчо сескем» лужан лужавуйжо лийынам.

Чылажге слётышто куд гана лийынам. Ий гыч ийыш вашлиям тыгай еҥ-влакым, кудо чын йолташ лийын моштат. Шуко у шонымашым слёт илыш гыч налам. Кӱчык жапыште слётын участникше-влак ик ешыш чумырген шуктат. Ме иквереш кочкына, тунемына, шонена, марий шӱлыш дене илена. Шоналташ гын, тиде кугу пиал. Марий самырыктукым слёт кӱлешан – кызытат, ончыкыжымат.

Слётчик Егор Фёдоров (Йошкар-Ола):

XI-ше самырыктукым слёт мыланем пеш келшен. Тышке мый икымше гына толынам. Слётышто шуко шинчымашым погенам, шуко уым пален налынам, оҥай еҥ-влак дене палыме лийынам. Арня мучко ме лекцийыш, семинарыш, тренингыш коштын улына. Мутлан, мылам пеш «Ораторское мастерство» келшыш.  Тушто Любовь Алексеевна Абукаева кузе шкемым кучаш сценыште, мом ойлаш каласкален. Казанцева Надежда Алексеевна бизнес-проектирование нерген моткоч раш каласкален. Ынде  мый палем могай бизнес проект-влакым ышташ лиеш. Кино нерген палдараш Антон Шутов толын ыле. Моткоч оҥай лийын тудын ойлымыжым колышташ: кузе сценарий возалтеш, варажым кузе кино войзалтеш да молат. А мемнан лужана – Унчо сескем – эн келшен илыше ыле. Молан манаш гын, лужавуйна Надюк (эше ме тудым «Изи Мече» манына ыле) эн чапле, эн «суперский» улеш!  Тиде слёт марий йылмемым лывырташ полшыш, марий тӱвырам келгырак пален нальым да эшеат чот пагалаш тӱҥальым. Вес гана вашлиймешке, самырыктукым слёт!

Е.Фёдоровын фото-влак. М.Кузнецова материалым поген.